Leve de regels!

De roep om beperking aan te brengen in het dichte net van regelgeving (hierna te noemen 'regelwoud') is van alle tijden. In vrijwel ieder regeerakkoord staat dat voornemen. Toch lijkt dat - in de beleving van velen - niet goed te lukken. Maatschappelijke vraagstukken worden opgelost - of lijken te worden opgelost - met nieuwe regelgeving. Sinds de financiële crisis is het regelwoud enorm toegenomen. Financiële instellingen, burgers en bedrijven zuchten eronder. Ook op het gebied van milieu, klimaat en privacy is het antwoord steevast: regelgeving.

Burgers, bedrijven en hun 'vertegenwoordigers', de politici, pleiten voor deregulering en voor een principle-based benadering van vraagstukken in plaats van een rule-based aanpak. Er moet een 'mentaliteitsverandering’ tot stand worden gebracht of een ‘cultuuromslag’ in de samenleving. Wie kan het hier mee oneens zijn? Maar wat betekent dat, hoe doe je dat en wat is het effect daarvan? Voorlichting lijkt nauwelijks te helpen en het onderwijssysteem is al zwaar belast.

Burgers en bedrijven

Naar mijn inzicht wordt het dichter wordende regelwoud veroorzaakt door de steeds luidere stem van de burger. Ondernemers vragen om regelgeving om te voorkomen dat concurrenten met een mindere moraal concurrentievoordelen verkrijgen door maatschappelijke risico’s te veronachtzamen. Burgers willen graag regelgeving om er voor te zorgen dat iedereen gelijk behandeld wordt. Burgers en bedrijven willen graag dat (subsidie- en belasting-) regelingen worden toegesneden op individuele situaties (bijvoorbeeld 'koopkrachtplaatjes'). Kortom, het is de burger en het zijn de bedrijven die het regelwoud dichter willen maken, de politici reageren slechts. Burgers en bedrijven kunnen niet goed uit de voeten met 'principes van goed gedrag', ze willen duidelijke normen.

Regels én normen

Een mooi voorbeeld vind ik de 100 kilometer per uur-maatregel die vanaf 1 april in Nederland wordt ingevoerd. Niet leuk misschien, maar het zorgt wel voor minder stikstof en CO2 uitstoot en we kunnen op deze manier allemaal een steentje bijdragen en de lasten niet alleen maar bij de boeren leggen. Mooi ook voor de verkeersveiligheid en voor de filebestrijding zeggen de deskundigen. In mijn omgeving merk ik vrij veel begrip voor deze maatregelen. 'Dan moet het maar' zeggen velen. Maar als ik de (mogelijk witte wijn sippende grachtengordel-) elite vraag hoe hard ze nu rijden, dan blijkt de overgrote meerderheid nog steeds met een kruissnelheid van 130 km per uur over de snelweg te zoeven. Ze wachten dus op de regelgeving.

Het voorbeeld van de 100 kilometer per uur toont ook aan dat regelgeving gegrond moet zijn in een fundamentele acceptatie vanuit de overheid als wetgever. Democratie of niet, als ik het niet begrijp, of wil begrijpen, dan zie ik er geen probleem in de regels te negeren. (Een Amsterdamse fietser deed laatst tegen mij de uitspraak: ‘rood licht beschouw ik als een advies’).

Kortom, het gaat om iets anders: burgers willen wel degelijk regels, maar dan regels waarvan ze het doel en de democratische grondslag begrijpen en kunnen accepteren. Regels die gebaseerd zijn op duidelijke principes, maar ook met duidelijke normen. En dan willen ze ook dat de overheid die regels handhaaft, althans bij de buurman.

Compliance

We spreken vaak over compliance als ‘je aan de regels houden’. Dat is een onvolledige en daarom onjuiste definitie. Compliance is wat mij betreft ‘de bereidheid van de burgers om democratisch tot stand gekomen regels na te leven’. Als die fundamentele bereidheid er niet meer is dan is de democratische rechtstaat in het geding. Alleen maar pleiten voor deregulering helpt dus niet. Daarmee is de tegenstelling tussen rule-based en principle-based stelsels vals. Het gaat om compliance, de bereidheid om je aan de democratisch tot stand gekomen wetten te houden.