“Accountants moeten voet bij stuk houden in publiek debat.”

“We moeten ons realiseren dat accountants ook maar mensen zijn. Accountantscontrole is dus geen spel zonder risico. Dergelijke risico’s kunnen nooit helemaal ondervangen worden door middel van regelgeving en professionele interventie alleen. Die maatregelen kunnen zelfs onbedoelde bijeffecten hebben”.
Dit is een van de stellingen van professor Bik in zijn inaugurele rede op dinsdag 17 september 2019. De inaugurele rede van prof. dr. Olof Bik RA is getiteld: 'Crossing the divide: behavioral research in auditing'. Hij sprak de rede uit ter gelegenheid van zijn aanvaarding van de leerstoel Behavorial research in auditing aan Nyenrode Business Universiteit.

Als het over gedragsonderzoek bij accountants gaat, verklaart Bik de titel van zijn rede als volgt: “De beroepsgroep van accountants moet zijn eigen kloof durven te overbruggen door te kiezen voor kwaliteit van de financiële verslagggeving (corporate reporting) als kompas voor de kwaliteit van accountantscontrole”. Een kwaliteitsprobleem met een jaarrekening of een gebrekkige financiële verslaglegging werpt natuurlijk ook een schaduw op het werk van de accountant, vertelt hij. “Maar de accountant zou dan ook sterker in zijn schoenen moeten staan: de realiteit is dat de kwaliteit van financiële verslaggeving – en dus ook problemen en gebreken daarin – een gezamenlijke verantwoordelijkheid is van ten minste een aantal partijen in de hele keten van financiële verslaggeving en controle." 

Geen spel zonder risico’s

“Tegelijkertijd,” voegt Bik toe, “is het het professionele gedrag van accountants dat doorslaggevend is voor de kwaliteit van de controle van de jaarcijfers. Accountantscontrole kan dus geen spel zijn zonder natuurlijke risico’s. Dergelijke risico’s kunnen misschien nooit helemaal ondervangen worden door middel van regelgeving en professionele interventie alleen. Die maatregelen kunnen zelfs onbedoelde bijeffecten hebben.”

Volgens Bik hebben we de neiging te vertrouwen op schijnbaar gemakkelijke ingrepen of snelle herstelacties en voeren we die in zonder de geschiktheid en effectieve werking ervan te testen. “Is dat niet vreemd? Zou u een medicijn gebruiken waarvan de werkzaamheid en de bijwerkingen niet getest zijn?” Nee, natuurlijk niet. “Ik maak me daar zorgen over, want er is zelden een eenvoudig antwoord op een eenvoudig gestelde vraag. Ik begrijp dat onze minister van Financiën ingrijpende maatregelen overweegt voor het beroep van accountant. Maar die moeten natuurlijk ook getest worden in het licht van de wetenschap.”

Onbedoelde neveneffecten

Volgens Bik is de vraag: “Hoe kan een multidisciplinaire aanpak in gedragsonderzoek bij accountants bijdragen aan meer vruchtbaarder kennis die potentiële verbeteringsmaatregelen oplevert? Maatregelen moeten worden getest op werkzaamheid en onbedoelde neveneffecten. Maatregelen die meer onder directe invloed van het bestuur van accountantskantoren vallen en die passen bij de identiteit, cultuur en filosofie van het accountantskantoor.”

“Zijn we ons voldoende bewust van de neveneffecten?” vraagt Bik hardop. “Invoering van dergelijke niet-geteste maatregelen kan onbekende en onbedoelde neveneffecten hebben. Vooral in een beroep waarin de professionele oordeelsvorming en het professionele gedrag van de individuele accountant zo centraal staan. Er kunnen zich incidenten voordoen die redelijkerwijs buiten de invloed van het management liggen. Zaken die verkeerd gaan, gebeuren vaak op dezelfde manier als zaken die goed gaan.”

Tot slot merkt Bik op: “Het antwoord op de vraag 'Wat moeten beleidsbepalers anders doen na lezing van uw onderzoek?' zou ook kunnen zijn: “Het huidige beleid is goed; er is geen verandering nodig. Houd voet bij stuk”.