“Adam Smith laat zien dat ethiek en economie elkaar versterken”

Hoe kunnen bestuurders, managers en professionals gewetensvolle beslissingen nemen? Hoe stimuleer je ethiek in beroep en bedrijf? Wat is een medicijn tegen de morele feilbaarheid van mensen? In zijn nieuwe boek Het feilbare geweten gaat prof. dr. Edgar Karssing over deze vragen denkbeeldig in gesprek met Adam Smith. “We komen uit een tijd waarin bedrijven alleen maar winst hoefden te maken. In zijn boeken veroordeelt Smith juist de 'greed is good'-filosofie van het neoliberalisme.”

Filosoof en econoom Adam Smith is vooral bekend van zijn economische standaardwerk Wealth of Nations (1776). Hij schreef ook het ethiekboek The theory of moral sentiments (1759). Karssing: “Smith wordt vooral interessant als je zijn beide boeken op elkaar betrekt: dan zie je hoe ethiek en economie elkaar kunnen versterken op een manier waar iedereen voordeel van heeft. Het ethiekboek wordt door filosofen veel gelezen, maar heeft de boardroom en werkvloer nog niet bereikt. Jammer, want we kunnen veel van Smith leren.”

Imperfecte mensen in een imperfecte wereld

Met korte dialogen, eigentijdse beschouwingen en mijmeringen brengt Karssing Smith’s gedachtegoed tot leven. Daarmee wil hij ethiek hanteerbaar maken voor een wereld waarin geld verdienen ook belangrijk is. “De grote vraag waarmee hij zich bezighield is tijdloos: Hoe kunnen we in een imperfecte wereld met imperfecte mensen toch in vrede, vrijheid en voorspoed leven? Mensen zijn feilbare wezens, geen duivels maar ook geen engelen. Het paradijs op aarde is dus ver weg, maar we kunnen wel stapjes zetten in de goede richting. Smith wijst ons daarbij de weg.”

Actueel gedachtengoed

Volgens Karssing is het gedachtengoed van Smith, hoewel zo’n 250 jaar oud, nog altijd actueel. Maar dan moeten we zijn economieboek in samenhang lezen met zijn ethiekboek. “We komen uit een tijd, vaak aangeduid als het neoliberalisme, waarin bedrijven alleen maar winst hoefden te maken. Want dat zou Adam Smith, als vader van het kapitalisme, immers hebben gezegd. Complete onzin, als je hem goed leest. Bij hem staat de economie in dienst van een beter leven voor iedereen, met speciale aandacht voor de allerarmsten.”

“Ons vermogen om in vrede, veiligheid en in voorspoed te leven staat onder druk,” vervolgt Karssing. Uitdagingen zoals klimaatproblemen, de woningcrisis, geopolitieke onrust, een zorginfarct en polarisatie, zijn te groot om alleen aan de overheid over te laten. Bedrijven moeten ook hun verantwoordelijkheid pakken. Volgens Smith kan een marktsamenleving die voor iedereen goed is alleen maar bestaan als we op gewetensvolle wijze ons werk doen.”

Bij Adam Smith werkt het geweten als een dialoog met jezelf

Karssing kiest bewust voor de dialoogvorm in zijn boek. “Ik vind het leuk om dialogen te schrijven. Het is een schrijfvorm die filosofen past: Plato schreef 2300 jaar geleden zijn boeken al in dialoogvorm. Maar de belangrijkste reden is dat deze vorm bij de inhoud past. Smith beschrijft op briljante wijze de werking van ons geweten, namelijk als een dialoog met jezelf.”

“De dialoogvorm maakt het boek luchtiger en toegankelijker. Verder wordt het praktisch door de tips en kleine oefeningen waarmee je alleen of in gesprek met een ander het geweten kunt voeden. In het slothoofdstuk geef ik aan hoe een organisatie of beroepsgroep ethiek kan stimuleren en ondersteunen.”