AI en de toekomst van de democratie

We bevinden ons in een maatschappelijke revolutie richting een digitale samenleving, zo stelt hoogleraar Bob de Wit in zijn emeritaatsrede. "We kunnen AI inzetten om de mensheid vooruit te helpen en dat vraagt om de ontwikkeling van een door burgers gedreven systeem." 

De Wit is hoogleraar Strategic Leadership aan Nyenrode Business Universiteit. “Al in 2015 realiseerde ik mij dat digitale technologie voor grote veranderingen zou gaan zorgen. Met de komst van artificial intelligence (AI) zijn die veranderingen zelfs nog fundamenteler geworden dan ik eerst dacht. Deze technologie heeft gevolgen voor vrijwel alle onderdelen van de samenleving, en dat leidt tot ingrijpende transities en onzekerheden.” 

Big data

In zijn emeritaatsreden betoogt De Wit dat we ons in een maatschappelijke revolutie bevinden richting Society 4.0. Deze is voorafgegaan door de feodale agrarische samenleving (Society 1.0), een samenleving waarin handelaren domineerden (Society 2.0) en de industriële samenleving (Society 3.0). “De industriële massaproductie is op dit moment niet meer de belangrijkste bron van economische waardecreatie. Dat zijn big data, die digitale technologiebedrijven genereren. En hoewel AI al een tijdje bestaat, heeft de komst van ChatGPT mensen pas echt doen realiseren wat de gevolgen zijn van deze technologie.”

In zijn betoog houdt De Wit het jaar 2030 aan als het jaar waarin AI de mens voorbijstreeft als het gaat om IQ. Dit jaartal sluit aan bij de Agenda 2030 van de Verenigde Naties om met 17 Sustainable Development Goals ‘tegen 2030 een groenere, eerlijkere en betere wereld te bouwen’. Hoewel De Wit zich in deze doelen kan vinden, mist hij in de Agenda hoe burgers betrokken worden bij het realiseren van deze doelen. Ook waarschuwt hij voor de veranderende machtsverhouding tussen landen (nation states) en de grootste bedrijven ter wereld die inmiddels rijker en soms zelfs machtiger zijn dan de meeste landen in de wereld (corporate states). “Deze ontwikkelingen vormen een bedreiging voor de democratie.”

Zelforganisatie

Toch ziet De Wit ook een andere mogelijkheid, waarbij AI juist wordt ingezet om de democratie te dienen en mensen horizontaal met elkaar te verbinden. “AI streeft de mensheid voorbij als het gaat om IQ, maar we moeten niet vergeten dat intermenselijke relaties en wijsheid ons onderscheiden van welke technologie dan ook. We hebben daarom geen top-down controle nodig, maar bottom-up zelforganisatie. Deze wet van zelforganisatie is in de natuur bijvoorbeeld zichtbaar in zwermen vogels en scholen vissen. Zij zijn in individueel opzicht misschien onwetend, maar vertonen intelligent gedrag, ook wel ‘zwermintelligentie’ genoemd. Dat geldt ook voor mensen. Een beroemd geworden voorbeeld hiervan is het statistische experiment van Francis Galton, waarin 800 bezoekers van een markt in Plymouth gevraagd werd om het gewicht van een geslachte os te raden. Geen van de bezoekers raadde het juiste gewicht, maar het gemiddelde van deze bezoekers was 1207 pond, minder dan 1% van het werkelijke gewicht van 1198 pond. Dankzij digitale technologie wordt het een stuk makkelijker om horizontale verbindingen en zwermorganisaties mogelijk te maken. Omdat zwermintelligentie van toepassing is op alle grote groepen mensen, kan het ook worden gebruikt in democratische besluitvorming. Democratie maakt gebruik van de kennis van het volk, en is dus een intelligentere vorm van organiseren van de samenleving dan een hiërarchie van enkelen.”

Democratische controle

Om de belangen van burgers te dienen, zouden zij zelf moeten bepalen welke kennis in een AI-systeem wordt opgeslagen, vindt De Wit. Dit systeem combineert dan de gezamenlijke kennis en genereert zo zwermintelligentie en zwermwijsheid. “Het AI-systeem moet dan zo worden ingericht dat burgers democratisch zijn betrokken bij belangrijke besluiten. Een voorbeeld van zo’n toepassing is een ‘Democratie app’, waarin elk individu wordt betrokken bij besluiten die dit individu aangaan. Dit kan te maken hebben met onderwerpen in de directe omgeving, zoals de aanleg van een weg. Maar het kunnen ook vraagstukken zijn die het individu persoonlijk raken en regio-overstijgend zijn, zoals mensenrechten, plastic soep en biodiversiteit. Uit de grote hoeveelheid antwoorden haalt AI patronen en ontwikkelt op basis van een IQ van 500 een aantal keuzes met een geschiktheidsscore. Vervolgens neemt de populatie een democratische beslissing."

Om de belangen van burgers te verenigen met die van de corporate states, pleit De Wit tot slot voor het ontwerpen van een nieuw Huis van Thorbecke op wereldschaal. In dit model wordt de macht eerlijk verdeeld, waarbij het doel is om het bestuur zo dicht mogelijk bij de burgers te houden. “In aanloop naar Society 4.0 moeten we streven naar een route waarbij de belangen van burgers worden meegenomen en er voldoende democratische controle is,” besluit De Wit.