“Als staat en markt niet meer voldoen, zijn er andere oplossingen voor sociale dilemma’s”

Hoe houden we goede zorg betaalbaar en beschikbaar, ondanks de schaarste op het gebied van geld en personeel? Die vraag dreef Leonie van Meeteren tot haar scriptie-onderzoek voor de Modulair Executive MBA in Public & Private van Nyenrode Business Universiteit, waarmee zij de Best-In-Business-Award in de wacht sleepte. Van Meeteren onderzocht welke factoren bijdragen aan commoning in de zorg om sociale dilemma’s te adresseren.

Eh… ‘Commoning’? “We hebben op termijn te weinig financiële middelen en mensen om goede zorg voor iedereen beschikbaar te houden. En als je collectief niet genoeg hebt voor iedereen, moet je keuzes maken om de boel te verdelen”, legt Van Meeteren uit. “Daarbij ontstaat een sociaal dilemma, want keuzes voor het collectief kunnen botsen met de belangen van het individu. Vanuit klassiek oogpunt zijn er twee oplossingen voor zulke dilemma’s: staat of markt. Maar in de zorg hebben we gezien dat zowel de sterke overheid als marktwerking niet toereikend zijn.”

“In mijn zoektocht naar alternatieven stuitte ik op het begrip ‘commons’. Commons gaan over gemeenschappelijk bezit en beheer, over delen en collectieve verantwoordelijkheid. Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk is het gezamenlijk bezitten en beheren van een IT landschap vanuit negen op zichzelf staande zorgorganisaties. Een prachtig initiatief, echter met de nodige uitdagingen in de praktijk. Leren over welke ingrediënten helpen om een dergelijke praktijk goed vorm te geven met elkaar, is dan ook nodig.

Van Meeteren vervolgt: “Samenwerkingen ontstaan meestal omdat er een win-win in zit. Commons gaan verder, commons gaan over delen. Hoe kunnen we minder uitgeven, minder vervuilen? Wat hebben we dan te doen om de lasten en de lusten te verdelen? Dat is niet alleen relevant voor de zorg, maar ook in andere sectoren en voor het klimaat.”

Een web met complexe verbanden

Haar onderzoek richtte Van Meeteren vooral op het aanvullen van de huidige literatuur rondom een specifiek element van commons: commoning. Commoning gaat over de spelregels en interactie binnen de commons. Volgens critici is huidig onderzoek hiernaar nog onvolledig en onvoldoende concreet. Van Meeteren: “Ik dacht: we moeten beter begrijpen hoe commoning werkt, welke ingredienten nodig zijn, zodat we het beter kunnen toepassen. Zo kwam ik tot de onderzoeksvraag: ''Welke factoren dragen bij aan commoning in de zorg door commoners die passend is in de betreffende commons om sociale dilemma’s te adresseren en wat is de relatie tussen deze factoren?''

Op basis van diepte-interviews ontdekte Van Meeteren twaalf factoren die van belang zijn voor commoning. “Zes gaan over de ‘zachte kant’ van samenwerken, de sociaal-psychologische factoren zoals contact en dialoog, en zes over de ‘harde’, organisatorische kanten van samenwerking, zoals afspraken en monitoring. Beide kanten zijn nodig voor commoning en alle factoren hangen zo nauw met elkaar samen, dat je ze eigenlijk niet goed los van elkaar kan zien. Het is een web met complexe verbanden.”

Bouwen aan collectief begrip

De meest invloedrijke factor in het web op basis van dit onderzoek is de factor ‘proces van evalueren’. “Deze factor is een doorlopende feedbackloop, die niet zozeer gaat over koude monitoring van resultaten, maar vooral een transparant menselijk gesprek is tussen commoners die deelnemen aan de commons. Om dit soort gesprekken te ondersteunen, heb ik een ‘commoningscan’ voorgesteld. Deze scan brengt in beeld hoe commoners de twaalf factoren waarderen aan de hand van vragen. Daar waar de antwoorden van individuele commoners van elkaar verschillen, is het interessant om met elkaar verder te praten, want alleen zo ontstaat een collectief begrip.”

Dat collectieve begrip ontbreekt in de praktijk nogal eens. “Tijdens de interviews ontdekte ik bijvoorbeeld dat bestuurders vaak wel iets vonden, maar dat niet altijd met elkaar deelden. Terwijl deze gesprekken juist heel waardevol zijn voor de commoning praktijk. Ook is opgevallen dat wanneer knelpunten ervaren worden, interventie wordt voorgesteld op de plek waar de pijn gevoeld wordt. De complexe verbanden maken duidelijk dat de oorzaak van de pijn daar helemaal niet hoeft te liggen. Door de onderlinge afhankelijkheid kan de ene factor pijn bij een andere veroorzaken. Het bespreken van commoning vraagt dan ook om de kijk op het geheel.”

Van win-win naar delen

De jury van de Best-In-Business-Award beoordeelde de scriptie van Van Meeteren als zeer relevant en actueel. Interesse van buiten is er dan ook volop. “Ik heb mijn onderzoek gepresenteerd aan leden van het research team Institutions for Collective Action onder leiding van Tine de Moor van de Erasmus Universiteit. Ook hebben een aantal adviesbureaus hun interesse getoond. Toch merk ik dat het voor veel mensen nog wat abstract is. Dat maakt dat ik samen met professor Jaap Schaveling voornemens ben om een boek te schrijven om daarmee meer tot de verbeelding van de praktijk te spreken. Ik hoop dat dit een bijdrage levert aan meer commoning, meer commons-samenwerkingen. Zodat we met elkaar blijven zoeken, verkennen, experimenteren en oplossingen vinden voor de toekomst.”

De Nyenrode Best-in-Business Award 2021, die Van Meeteren met haar scriptie won, is een jaarlijks uitgereikte prijs voor de MBA-scriptie die – vanuit het perspectief van werkgevers – het meest relevante onderwerp aansnijdt. Van Meeteren startte in 2014 met de Modulair Executive MBA in de track Public & Private en rondde deze in 2021 af. De internationale accreditatie en het modulaire karakter van de opleiding waren bepalend voor haar keuze. “Doordat ik zelf kon kiezen welke vakken ik wanneer volgde, sloten de modules ideaal aan op mijn werk. De MBA is voor mij zowel zakelijk als privé een verrijking.” Tijdens haar opleiding maakte Van Meeteren carrière bij zorginstelling Amerpoort. In januari 2022 maakt ze een nieuwe carrièrestap: ze verruilt haar baan als Directeur Bedrijfsvoering voor een bestuurlijke rol in het onderwijs.