Een brandend vraagstuk: het doel van de onderneming

Jaap Winter, hoogleraar en adviseur, heeft een scherpe analyse gegeven van ernstige ontsporingen bij de aansturing van ondernemingen, samengevat in de recente  publicatie ‘De ontmenselijking van de onderneming’ (Ondernemingsrecht 2019/2). ‘Als ondernemingen weer verbinding willen krijgen  met de samenleving, zullen zij expliciet moeten worden over hun uiteindelijke doel, datgene waardoor zij aan de samenleving waarde toevoegen’.

De onderbouwing van deze oproep verwijst naar de Corporate Governance Code. Ook daarin wordt aandacht gevraagd voor een heldere door het bestuur en RvC op te stellen doelstelling, die ook blijk geeft van de maatschappelijke, niet-financiële, belangen die de onderneming moet dienen.

Brief Larry Fink

De publicatie van Winter verscheen daags voor de jaarlijkse brief van Larry Fink, de CEO van BlackRock. Als bekend is BlackRock ‘s werelds grootste asset manager, met een belegd vermogen van ruim $ 6 miljard. De brief van Fink is gericht tot de 1500 ondernemingen waarin BlackRock investeert. Vorig jaar werd in een vergelijkbare brief het belang van de lange termijn strategie benadrukt; dit jaar staat het doel van de onderneming centraal. "Purpose is not a mere tagline or marketing campaign; it is a company’s fundamental reason for being what it does every day to create value for its stakeholders. Purpose is not the sole pursuit of profits but the animating force for achieving them".

De discussie over het doel van de onderneming vergt input van alle stakeholders en gaat vooraf aan de strategie en is ook alles bepalend voor de ondernemingscultuur. Voor veel ondernemingen is dit een activistisch standpunt, want het miskent het adagium dat een onderneming primair tot doel heeft winst te maken voor de aandeelhouders.

Nederland

In Nederland heeft het stakeholdersmodel eraan bijgedragen dat niet uitsluitend met de belangen van aandeelhouders rekening wordt gehouden, al meent Nyenrode Corporate Governance Instituut voorzitter prof. dr. Leen Paape RA RO CIA (blijkens zijn oratie) dat zelfs binnen het Nederlandse model het aandeelhoudersbelang te groot is. Ook het winstoogmerk staat in Nederland ter discussie, blijkens de hernieuwde pogingen om te komen tot een rechtsvorm voor de onderneming met een maatschappelijke missie, aan welke pogingen prof. mr. dr. Tineke Lambooy (NCGI) een aanzienlijke bijdrage levert.

De brief van Fink is geschreven voor de CEO'S van de beursgenoteerde ondernemingen. Ook Winter, Paape en Lambooy nemen bij hun beschouwingen de beurs NV tot uitgangspunt. Daar is wel wat op af te dingen. In de VS is het overgrote deel van de grotere ondernemingen beursgenoteerd, maar dat is in Europa, en met name in Nederland en Duitsland, bepaald niet het geval. Wij zijn het land van familieondernemingen en coöperaties en daarom ben ik aanzienlijk minder somber over de kans van slagen van het betrekken van maatschappelijke belangen bij de ondernemingsdoelstelling. Ik vermoed dat in zekere mate maatschappelijke belangen al worden afgewogen.

De oproep van Larry Fink gaat echter verder dan het uitsluitend positioneren van de onderneming in het maatschappelijk veld. Hij verlangt van de ondernemingsleiding dat zij actief bijdraagt aan het vinden van oplossingen van mondiale vraagstukken ‘especially as they (de stakeholders) see governments failing to do so effectively’. Daarmee doelt Fink natuurlijk op het beleid van Trump. Ook wijst hij erop dat millenials op dit punt meer verwachten van private ondernemingen dan de babyboomers en dat die verwachtingen niet miskent mogen worden. Larry Fink gaat volgend jaar met pensioen. We zullen hem missen.