Changing the Game

Als individu een systeem veranderen? Dat kan, stellen Lucas Simons en André Nijhof in hun boek ‘Changing the Game’. Systeemverandering begint echt niet met het versturen van gebruikte kleding naar Afrika. Je moet beginnen zoals je aan het bordspel Monopoly begint: de spelregels snappen. Hoe zijn systemen opgebouwd? Op ongekend heldere wijze leggen de auteurs in hun Engelstalige boek uit hoe je er vervolgens voor kunt zorgen dat er niet altijd één enkele speler is, die er met de hele buit vandoor gaat. ‘Changing the Game’ is het belangrijkste boek in de MVO-bibliotheek van de afgelopen jaren. 

Leer het systeem begrijpen

“Systemen begrijpen is relatief eenvoudig en nog leuk ook”, moedigen Simons en Nijhof hun lezers aan. Je kunt je verdiepen in een moeilijke definitie, maar handiger is om jezelf en alle anderen als ‘acteur’ of ‘actor’ te zien. Wat is jouw rol in systemen? Het eerste antwoord is dan al gegeven: een systeem bestaat uit verschillende individuen of organisaties. Antwoord twee: al deze acteurs communiceren en gaan met elkaar om om zo een doel te bereiken. Antwoord drie: tegelijkertijd hebben al deze acteurs een eigen agenda. Dat kan zijn: zo rijk mogelijk te worden, of zoveel mogelijk financiële winst te behalen. Iedereen probeert zo snel mogelijk het eigen doel te bereiken. 

Geen moeilijk idee toch, vragen Simons en Nijhof aan de lezer. “Nu beginnen we het concept te begrijpen wanneer we alle acteurs samenbrengen: wanneer verschillende, zelf optimaliserende acteurs met elkaar omgaan ontstaat een systeem dat zich op een bepaalde manier gaat gedragen. Interessant is dat individueel gedrag verandert wanneer een deel van een systeem verandert. Dit komt doordat de acteurs in een systeem allemaal elkaars gedrag beïnvloeden. Ze reageren op elkaar.”

Gedragsveranderingen in kaart

In een voorbeeld over verkopers wordt duidelijk wat gedragsveranderingen kunnen zijn. Wanneer zij de concurrentie met elkaar moeten aangaan, zullen zij ieder voor zich harder gaan werken, vroeger opstaan en later stoppen met werken. Zij zullen op zoek gaan naar de beste verkooptechnieken, hun presentaties optimaliseren, soms zelfs de producten die ze verkopen verbeteren. Het is waarschijnlijk dat verkopers die zo opereren minder geneigd zullen zijn tot samenwerken, omdat ze hun aanpak voor zichzelf willen houden. Ze willen voorkomen dat anderen hun succes gaan kopiëren. 

Wat er dan gebeurt noemen Simons en Nijhof ‘The Dance of Destiny’: ‘Om het collectieve gedrag in een systeem te kunnen begrijpen, kun je niet inzoomen op de waarden en gedragingen van een individuele acteur. In plaats daarvan moet je juist uitzoomen, zodat je het hele systeem kunt begrijpen. En moet je dus een stap achteruit zetten om de drijfveren te kunnen zien die een cyclus van reacties veroorzaakt, die elkaar ook weer beïnvloeden.’ Uiteindelijk zal deze ‘dans’ tot collectief gedrag leiden, waar iedereen aan meedoet, maar niemand zich voor verantwoordelijk voelt. Of denkt er nog invloed op uit te kunnen oefenen. Dit is tegelijkertijd de sleutel om ‘systeemgedrag’ te ontsluiten.

Van actie naar vervolg reactie

Interessant is dat er vervolgens ‘loops’ zijn, series van ketenreacties, waarbij elke actie weer tot vervolg reactie tot gevolg heeft. Deze loops werken op elkaar in, kunnen sterker of zwakker worden. Zo zwak zelfs, dat een loop bezwijkt. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren doordat een passief beheerde som geld op een bankrekening door een hoge rente zoveel meer waard wordt, dat alle spaargelden bij elkaar een financieel systeem aan het wankelen brengen. Daarom zijn er ook loops die deze neergang tijdelijk zullen corrigeren. 

Simons en Nijhof komen nu bij hun punt: we leven nu in complexe wereld die uit balans is geraakt. Correctieve loops kunnen geen correctie meer aanbrengen. Het korte termijn denken en de korte termijn winst van acteurs is uit de hand gelopen, zodat hun acties de belangen van andere acteurs schade toebrengen. Het is als een studentenhuis waar niemand meer de vieze borden afwast. De keuken wordt een onleefbare plek, omdat anderen het voorbeeld beginnen te volgen van de kamergenoten die hun extra tijd gebruikten om te studeren -of leuk feest te vieren. Het is volkomen rationeel en logisch gedrag, maar leidt op den duur tot een catastrofe. Een niet meer te bestrijden muizenplaag, bijvoorbeeld.

Autoriteiten kunnen orde op zaken stellen

Hoe tijdig in te grijpen, om dit systeem voor deze catastrofe te behoeden? Naar elkaar verwijzen, als schuldige? Dat heeft weinig zin, want iedereen gebruikt dezelfde argumenten, omdat iedereen in hetzelfde systeem zit. Er moet eerst herkenning komen voor het feit dat verkeerd gedrag gericht op korte termijnwinst beloond wordt. En goed gedrag bestraft. Simons en Nijhof stellen dat alleen een hogere autoriteit die boven de partijen staat orde op zaken kan stellen. Dat kan een overheidsorganisatie zijn, het kan ook een collectieve actie van burgers zijn of een vorm van zelfregulering. Uitgangspunt moet zijn dat het gemeenschappelijke goed beschermd moet worden tegen het gedrag van acteurs die voor optimale winst gaan en alleen voor zichzelf zorgen. Er zullen regels nodig zijn, die de ‘common interest’ voorop stellen.

Het antwoord op de beginvraag is daarmee gegeven. Als individu kan niemand een systeem veranderen. Maar individuen die zich bundelen kunnen wel gezamenlijk ‘agents of systemic change’ worden. Je begint een systeemverandering dus met het zoeken naar gelijkgestemden. De afgelopen twintig jaar duurzaam denken heeft een gereedschapskist opgeleverd aan kennis. Simons en Nijhof voegen daar hun ‘Sustainable Market Transformation Strategie’ aan toe, die stap voor stap succesvol doorlopen kan worden. Dat is ook niet in een jaar geregeld, maar vergt de nodige tijd. Simons en Nijhof geven als ‘extreem’ voorbeeld: “Hoe eet je een olifant op? Bij stukjes en beetjes tegelijk, dus!”