Duurzaamheidsbeleid moet van intentie naar actie

Duurzame transformatie van organisaties vraagt allereerst om transformatie van de leider zélf, zo kwam naar voren tijdens de eerste bijeenkomst van het onlangs opgerichte ESG Innovation Institute, een gezamenlijk initiatief van Nyenrode Business Universiteit en KPMG om bestuurders, commissarissen en professionals bij te staan op het gebied van verduurzaming. Over het moreel kompas, moed, slim omgaan met dilemma’s en de zes sleutels voor een betere wereld: ‘Koester een brandende ambitie om bedrijven en de samenleving weer tot volle bloei te brengen.’

'Een soort kan alleen gedijen als alles eromheen ook gedijt.’ Een uitspraak van bioloog en televisiemaker David Attenborough. Vertaald naar de corporate biotoop: ‘Bedrijven kunnen niet succesvol zijn in een falende samenleving.’ En dat is weer een uitspraak van oud-Unilever-topman Paul Polman. Zie daar de uitdaging waar hedendaagse leiders voor staan: de wereld beter maken om ook als bedrijf beter te presteren. Hoe kan je de daarvoor benodigde transformatie in gang zetten en concreet invulling geven aan de verduurzaming van je bedrijfsvoering?

Die vraag stond centraal tijdens het symposium Act to Impact – Leading ESG Business Transformation: de kick-offbijeenkomst van het ESG Innovation Institute, een samenwerking tussen Nyenrode Business Universiteit en advies- en accountantsorganisatie KPMG. Het ESG Innovation Institute brengt de onderwijsexpertise en het academisch onderzoek van Nyenrode samen met de kennis en ervaring van KPMG op het gebied van ESG (Environment, Social en Governance). Het instituut wil bedrijven ondersteunen op hun weg naar verduurzaming door het bouwen van een community voor het uitwisselen van leerervaringen en het delen van best practices.

Kennishiaat

Dat is hard nodig, benadrukken co-founders Jessica Peters (Directeur Customized Executive Education Nyenrode) en Esther van Zeggeren (Head of Brand Management, Reputation and Marketing van KPMG). Uit recent onderzoek van het ESG Innovation Institute onder 260 bestuurders komt naar voren dat deze vaak niet weten hoe ze de duurzaamheidstransformatie moeten leiden en ESG moeten integreren in hun bedrijfsvoering. ‘Er is sprake van een kennishiaat op het gebied van ESG en een kloof tussen denken en doen, die we met ons instituut willen helpen overbruggen’, aldus Van Zeggeren. Peters: ‘We willen leiders helpen om met en van elkaar te leren hoe je ESG in het hart van de strategie en de organisatie verankert, in plaats van alleen in de externe verantwoording.’

Omslagpunt voorbij

‘De urgentie van de verduurzaming van het bedrijfsleven eist dat leiders samen op reis gaan’, aldus Koen Becking, president en rector magnificus van Nyenrode Business Universiteit. Hij is ambassadeur van het ESG Innovation Institute, samen met Stephanie Hottenhuis, CEO en voorzitter van de Raad van Bestuur van KPMG Nederland. ‘Sinds de pandemie zijn we het omslagpunt voor duurzaamheid voorbij’, aldus Hottenhuis. ‘We realiseren ons dat we nú in actie moeten komen. Onze zonen en dochters vragen erom, de Generatie Z zelfs op dwingende wijze.’ Bovendien komt er vanuit de Europese Unie een vloedgolf van regelgeving op ons af, zoals de CSRD (de Corporate Sustainable Reporting Directive) en de EU-Taxonomie voor duurzame activiteiten. Ook de waardering van bedrijven verandert door ESG, stelt Hottenhuis. ‘Die wordt niet langer primair gedreven door financiële prestaties, maar voor een steeds groter deel door immateriële zaken: hoe gaat het bedrijf om met milieu en mensenrechten, is er kansengelijkheid voor iedere medewerker, wordt het bedrijf goed bestuurd en is het transparant over dilemma’s?’

Leergierigheid en kwetsbaarheid

Bedrijven moeten dus een duurzaamheidstransformatie inzetten. Hottenhuis: ‘Dat begint met purpose en strategie: waar geloven we in, wat is onze impact, hoe integreren we ESG in onze processen? We willen leiders een brug helpen slaan tussen ambitie en daadwerkelijk in beweging komen.’ Ook Becking benadrukt het belang daarvan: ‘ESG moet van intentie naar actie.’ Dat vraagt om leergierigheid en kwetsbaarheid bij leiders. ‘Duurzaamheid wordt wel de nieuwe digitalisering genoemd, maar vergeleken daarmee zitten we nog in de floppydisk-fase’, aldus Hottenhuis. Er is innovatie nodig en daar hebben leiders elkaar bij nodig. ‘Wees dus niet defensief. Durf te zeggen dat je niet weet hoe je moet verduurzamen, we kunnen elkaar helpen met best practices.’

Meespelen of buitenspel

Hoe ervaren de deelnemers in de zaal de ESG-transformatie in hun bedrijf? Geloven ze dat bedrijven out-of-business raken als de verduurzaming niet snel genoeg gaat? Ja, zegt de overgrote meerderheid via de digitale poll Mentimeter. Een deelnemer: ‘Steeds meer klanten stellen eisen aan onze ESG-prestaties. Als die niet goed genoeg zijn, kiezen ze voor de concurrent. Als we willen overleven, is dít dus het spel dat we moeten spelen.’ Een van de weinige nee-stemmers in de zaal wijst erop dat de snelheid van de transformatie in balans moet zijn met de financiële resultaten. ‘Tijdens de huidige crisis sturen we daarom op korte termijn minder op ESG, terwijl we dat voor de lange termijn wel blijven doen.’

Commitment en moed

Leiders hebben vooral commitment en moed nodig om de ESG-transformatie in hun organisatie te realiseren. Moed om te ontstijgen aan het klassieke winstdenken en commitment voor de benodigde cultuuromslag, aldus een deelnemer: ‘Mijn belangrijkste uitdaging is het integreren van ESG in de cultuur van de organisatie en het kiezen van klanten die bereid zijn om verduurzaming samen op te pakken.’

Nemen de leiders in de zaal gedurfde en moedige stappen op het gebied van ESG? Het aantal ja-stemmers blijkt slechts nipt in de meerderheid. Een ja-stemmer: ‘Bij een groot familiebedrijf waar ik president-commissaris was hebben we jaren geleden al een ESG-transformatie ingezet om watergebruik, giftige materialen en CO₂-uitstoot in onze fabrieken wereldwijd terug te brengen. Dat was een dappere stap, zeker toen.’ Een andere deelnemer werkt mondiaal aan de Sustainable Development Goals (SDG’s). ‘Daar heb je niet alleen moed, maar ook partners voor nodig. Alleen ga je sneller, maar samen kan je beter schalen.’ Een van de nee-stemmers: ‘Als lid van het managementteam van een dochteronderneming kan ik helaas alleen kleinere stappen zetten. De gedurfde stappen moeten door het hoofdkantoor worden gezet.’

Goed zijn en goed doen

Moed en commitment zijn ook twee karakteristieken in het profiel van ESG-leiders, zoals wordt geschetst door Muel Kaptein, partner bij KPMG en hoogleraar bedrijfsethiek en integriteitsmanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Duurzame transformatie van bedrijven begint volgens Kaptein vanuit het hart: bij de persoon en het ethos van de leider. Kaptein baseert zich daarbij op de klassieke deugdenethiek van de Griekse filosofen Socrates, Aristoteles en Plato: ‘Je kunt als burger, staatshoofd, CEO of ESG-directeur alleen de goede dingen doen als je ook goed bent als persoon. Het gaat dus niet alleen om wat leiders doen, maar om wie ze zíjn. Als we het profiel van succesvolle ESG-leiders kennen, kunnen we onszelf en anderen daarop beoordelen.’

De 7C’s van ESG-leiders

Kaptein destilleerde uit een literatuurstudie en collegiale rondvraag naar de benodigde eigenschappen van ESG-leiders, de 7 C’s: Compass, Curiosity, Commitment, Creativity, Courage, Cooperative en Consistency. Bij de eerste C, het hebben van een moreel kompas, stelt Kaptein de zaal een gewetensvraag: ‘Worden jullie in je carrière gedreven door het leveren van financiële prestaties voor het bedrijf, het werken aan het welzijn van jezelf en je gezin, of het creëren van maatschappelijke waarde?’ Succesvolle ESG-leiders hebben een goed afgesteld moreel kompas: een heldere purpose en richtinggevende waarden om het bedrijf te transformeren, gevoed vanuit passie en compassie. ‘Je kunt niet simpelweg verwijzen naar wat de maatschappij van je vraagt, het gaat om je eígen visie als leider op zaken als eerlijke winst, de verantwoordelijkheid in de keten, of de transgenderdiscussie.’ Bestaat er nu al een leider die alle zeven eigenschappen bezit? Dat hoeft niet, stelt Kaptein de zaal gerust. Wie nog geen ESG-leider is, kan het wórden. Leiders moeten dus eerst zichzelf transformeren.

Duurzaam concurreren à la Porter

Hoe kan zo’n ESG-leider vervolgens de organisatie transformeren? Anke van Hal, hoogleraar Duurzaam Bouwen aan Nyenrode, reikt een praktische tool aan: de bekende matrix van managementgoeroe Michael Porter voor concurrentiestrategie, maar dan vertaald naar verduurzaming. Eerst de as van kostenreductie: op de korte termijn kunnen bedrijven door duurzamer opereren en ketensamenwerking besparen op niet-hernieuwbare energie en milieukosten. Op de lange termijn kan er bespaard worden door het managen van milieurisico’s en het anticiperen op regelgeving, zoals de CSRD. ‘Zo ontwikkelde de bouwsector zelf een groene standaard om overheidsregulering vóór te zijn’, geeft Van Hal ten voorbeeld.

Dan de kwaliteit-as: op de korte termijn kunnen bedrijven tegemoetkomen aan de behoeften van de doelgroep en het bestaande aanbod verduurzamen. ‘Een bedrijf als Ikea maakt nu reclame voor de duurzaamheid van hun producten, na eerst twintig jaar gewerkt te hebben aan de haalbaarheid van die claims.’ Op de lange(re) termijn kunnen bedrijven zichzelf opnieuw uitvinden en nieuwe producten en diensten ontwikkelen. ‘Zo transformeerde vloerbedekkingsfabrikant Interface zichzelf in 25 jaar tijd tot een volledig CO₂-neutrale producent.’ Duurzaam concurrentievoordeel à la Porter dus. Maar ook wendbaarheid is nodig, benadrukt Van Hal.

What’s in it for me?

Hoe ga je als bedrijf om met de onvermijdelijke belangentegenstelingen en dilemma’s die bij verduurzaming ontstaan? Van Hal presenteert de ‘strategie van gedeelde belangen’. Breng de belangen van stakeholders in kaart, help ze vanuit duurzaamheidsperspectief bij het oplossen van hun problemen of het realiseren van hun dromen en zoek financiering die daarbij past.

Breakdown of breakthrough?

Waarom moeten bedrijven eigenlijk verduurzamen? Niemand in de zaal vraagt zich dat meer af na de presentatie van Wayne Visser, hoogleraar Integrated Value aan de Antwerp Management School en wereldwijd erkend "pracademic" op het gebied van sustainability. In snel tempo presenteert Visser tien verontrustende feiten: van klimaatschade en afnemende biodiversiteit tot LGBTQ+-discriminatie en de gender pay gap, van migratiestromen tot corruptie en cybercriminaliteit. Grote schokken kunnen leiden tot een breakdown of juist een breakthrough die de wereld sterker uit de crisis kan laten komen. Visser: ‘Ik geloof in het laatste: we moeten de realiteit onder ogen zien, maar tegelijkertijd nooit de hoop opgeven.’

Zes transities naar een nieuwe economie

In zijn boek Thriving: The Breakthrough Movement to Regenerate Nature, Society, and the Economy beschrijft Visser zes transities naar een nieuwe economie langs de ESG-as: van aantasting van natuurlijk kapitaal naar ecoservices voor het investeren in natuurlijk kapitaal, van uitputting van grondstoffen naar circulariteit, van verdeeldheid en ongelijkheid naar toegang voor iedereen, van een digitale kloof naar wereldwijde inzet van digitalisering op sociaal en milieugebied, van ziekte naar welzijn en van disruptie naar risicoweerbaarheid om crises beter te kunnen opvangen. Visser geeft voor elke transitie prachtige voorbeelden. We pikken er één uit: Barefoot College, dat actief is in ruim 2000 dorpen in 93 landen en ongeletterde oudere vrouwen opleidt tot solar-ingenieur, zodat ze terug in hun eigen dorp systemen op zonne-energie kunnen installeren en onderhouden. ‘Naast de energietransitie doorbreek je zo verschillende barrières tegelijk: gender, leeftijd en urbanisering.’

Doe de ESG-test

Het realiseren van de zes transities vraagt om de zes sleutels voor ESG: complexity, circularity, creativity, coherence, convergence en continuity. Visser presenteert elke sleutel als een test voor de deelnemers in de zaal: past die op hun ESG-beleid? De eerste sleutel: complexiteit. ‘Kijk naar een mierenkolonie: hoe meer verbindingen, hoe sterker het systeem.’ De testvraag: verbinden we als bedrijf partijen voor meer slagkracht op ESG? De tweede sleutel: circulariteit. De testvraag: brengt onze strategie ons dichter bij de circulaire economie? ‘Of gaan jullie nog steeds lineair uit van take make waste?’ De derde sleutel: creativiteit (door diversiteit). De testvraag: draagt onze strategie bij aan een diverse en inclusieve organisatie in brede zin? De vierde sleutel: coherentie. ‘Wat voor vogelzwermen geldt, gaat ook op voor mensen: als 5 tot 25% van een groep een bepaalde richting inslaat, volgt de rest van de groep vanzelf.’ De testvraag: creëert onze purpose samenhang en beweging in de organisatie? De vijfde sleutel: convergentie. De uitrol van hernieuwbare energiebronnen en batterijopslag heeft een wederzijds versterkend effect. De testvraag: wat doen we als organisatie om ESG-ontwikkelingen te versterken?

Gevangen in aandeelhouderskapitalisme

De zesde en laatste sleutel is continuïteit, dat zou je een soort loper kunnen noemen die op elke ESG-deur past. Visser: ‘Volgens McKinsey-onderzoek is een langetermijnfocus beter voor de bottom line en toch zitten we nog steeds gevangen in aandeelhouderskapitalisme.’ De ultieme testvraag: hebben we een langetermijnstrategie om in de toekomst te gedijen, maar ook het aanpassingsvermogen om schokken op de korte termijn te overleven? Visser sluit af met een oproep. De huidige sturing op ESG loopt vaak stuk op onduidelijkheid, is te compliance-gericht en inspireert mensen niet. ‘Verander dat in een brandende ambitie om bedrijven en de samenleving met elkaar weer tot volle bloei te brengen.’

All aboard

De belangrijkste eigenschappen van ESG-leiders, duurzaam concurreren à la Michael Porter, de strategie van gedeelde belangen voor het creëren van draagvlak bij stakeholders, plus de sleutels voor het ontsluiten van maatschappelijke én ondernemingswaarde: de deelnemers hebben een mooi voorproefje gekregen van de visieontwikkeling en praktische ondersteuning die het ESG Innovation Institute leiders nu en in de toekomst wil bieden bij de duurzame transformatie van hun organisatie. De reis kan beginnen!