Een duurzame economie begint bij bestuurders

Sinds december 2022 is er een nieuwe Corporate Governance Code. Daarin staat dat bestuurders verantwoordelijk zijn voor duurzame langetermijnwaardecreatie en dat vennootschappen beleid voor diversiteit en inclusie moeten opstellen. Tineke Lambooy is hoogleraar Ondernemingsrecht aan Nyenrode Business Universiteit en legt uit hoe bestuurders de ESG (Environment, Social, Governance)-waarden kunnen verankeren in hun strategie.

“We hebben het vaak over economische groei, maar de vraag is wat we daarmee bedoelen”, zegt Lambooy. “Een lineaire groei staat haaks op de ESG-waarden, want we moeten toe naar een circulaire economie waarin alle grondstoffen en afvalstromen worden hergebruikt en waarin we gebruik maken van duurzame energiebronnen. Ook bij water- en bodemgebruik dient circulariteit voorop te staan. Het ombuigen van de lineaire- naar een circulaire economie begint bij de bestuurders van bedrijven.”

In kaart brengen van de waardeketen

Voor veel ondernemingen is het een uitdaging om erachter te komen welke impact hun bedrijfsactiviteiten hebben op mensen, toekomstige generaties en de natuur”, vertelt Lambooy. Ze is daarom een groot voorstander van een due diligence-onderzoek (gepaste zorgvuldigheid) als onderdeel van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO). “Voor het ontwikkelen van een duurzame bedrijfsstrategie moeten de bestuurders beginnen met het in kaart brengen van de gehele waardeketen”, legt Lambooy uit. “Dat onderzoek begint bij de herkomst en productie van grondstoffen en eindigt bij de verwerking van het afval van bedrijven en consumenten. Wanneer de waardeketen bekend is, kan een analyse worden gemaakt van de ecologische impact, maar ook van mogelijke schendingen van arbeidsrechten en mensenrechten.” Omgekeerd is het ook van belang om te onderzoeken hoe ESG-factoren, zoals klimaatverandering, het verlies van biodiversiteit en groeiende watertekorten, de bedrijfsvoering (zullen gaan) beïnvloeden. Dat is de dubbele materialiteit die moet worden onderzocht vanuit risicoperspectief.”

Samenwerken met stakeholders

Om mogelijke problemen én oplossingen beter in beeld te krijgen is samenwerking met stakeholders essentieel, zo stelt Lambooy. Stakeholders kunnen ook betrokken worden bij de impactanalyse. Een voorbeeld daarvan is het internationaal MVO-convenant voor de Metaalsector waarvan Lambooy onafhankelijk voorzitter is. Hierin bundelen bedrijven, brancheorganisaties, niet-gouvernementele organisaties, vakbonden en de overheid hun krachten om internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen te bevorderen. Circulariteit en het voorkomen van schendingen van arbeidsrechten en mensenrechten staan centraal. “Vroeger stonden deze groepen vaak lijnrecht tegenover elkaar, maar de afgelopen jaren is daar verandering in gekomen. Je komt als bedrijf echt beter uit de verf als je in elk stadium van de duurzaamheidstransitie samen optrekt met je stakeholders. Ik zou de bestuurders van ieder bedrijf willen aanraden om lid te worden van een IMVO-sectorconvenant of een nieuw convenant voor hun sector op te zetten”, zegt Lambooy. “Een onderneming kan nog een stap verder gaan en de stakeholderbetrokkenheid verankeren in het governancemodel van de onderneming. Daar zijn al mooie voorbeelden van, zoals bij het kledingmerk Patagonia en het cosmeticabedrijf Faith in Nature. Bij stakeholders kun je ook denken aan vertegenwoordigers van toekomstige generaties of van natuurbeschermingsorganisaties.”

Leren van maatschappelijke ondernemingen

Het bestuderen van een businessmodel van een maatschappelijke onderneming (ook wel sociale onderneming of social enterprise genoemd) binnen de eigen sector kan volgens Lambooy behulpzaam zijn bij het ontwikkelen van een duurzame bedrijfsstrategie. “Een groot verschil met een ‘gewone’ onderneming is dat een maatschappelijke onderneming zich al bij oprichting tot doel heeft gesteld een maatschappelijk probleem op te lossen of aan de oplossing daarvan bij te dragen. Denk bijvoorbeeld aan de maatschappelijke onderneming Autitalent, die zich ervoor inzet om mensen in het autistisch spectrum naar een goede werkplek te begeleiden. Ook Dopper is een mooi voorbeeld. Met de ‘Dopper herbruikbare fles’ wil de onderneming voorkomen dat plastic wegwerpflessen in oceanen belanden. En zo wil Tony’s Chocolonely dat alle chocolade uiteindelijk 100% slaafvrij wordt geproduceerd. Deze onderneming werkt samen met vaste cacaoproducenten. Een ander mooi voorbeeld is dat van Fairphone, de producent van mobiele telefoons die duurzaamheid in de elektronica-industrie en eerlijke arbeidspraktijken vooropstelt. Het doel van deze maatschappelijke onderneming is de grote telefoonproducenten uit te dagen hun productiesysteem circulair te maken. Wanneer je als bestuurder je eigen bedrijf vergelijkt met een maatschappelijke onderneming is het belangrijk om te bedenken: wat doen zij anders en wat kunnen wij daarvan leren?”

Persoonlijke waarden

In de praktijk blijkt er vaak een discrepantie te bestaan tussen de persoonlijke waarden van de bestuurders en de mate waarin de organisatie ESG-waarden nastreeft en daadwerkelijk implementeert. “De meeste mensen willen niet dat hun gedrag de natuur beschadigt of mensenrechten schendt. Toch gebeurt dat in veel productie- en dienstenketens wel. Er zijn maar weinig producten en diensten die op een geheel duurzame manier worden ontwikkeld en geproduceerd. Daarmee bedoel ik: nergens schade veroorzaken. Zowel de bestuurders als de medewerkers van bedrijven voelen aan dat er zaken in het productieproces moeten veranderen. Voor de medewerkers geldt dat zij daartoe vaak niet de macht hebben, maar in de boardroom is die macht er wèl. Het is belangrijk dat de bestuurders vanuit hun eigen ethiek leren handelen en daarover met elkaar op een open manier in gesprek gaan. Bovendien is het ook de taak van de bestuurders om dat gesprek met de medewerkers aan te gaan en hen te betrekken bij het bedenken van innovatieve oplossingen.”

Durven dromen

“Ik doe wel eens een inleefoefening met mensen uit een bepaalde sector of bedrijf om langetermijndenken te oefenen. Daarin proberen we twee of drie generaties vooruit te kijken. De deelnemers bedenken dan wat de mooist mogelijke versie zou kunnen zijn van een circulair en rechtvaardig productieproces. Daar komen vaak leuke en originele ideeën uit voort zoals op iedere hoek van de straat een klein recyclepunt, waarna alle materialen via ondergrondse systemen apart wordt bewerkt. Durven dromen is eigenlijk een voorwaarde om te komen tot een duurzame bedrijfsstrategie.”