Eigenaarschap organiseer je door verandering

“Bij succesvol veranderen gaat het vooral over met welke lens de betrokken actoren op dat moment kijken naar een bepaald thema. Het perspectief van kijken is bepalend voor het beeld van de werkelijkheid en een visie op de toekomst. Gezocht moet worden naar overeenkomsten om samen richting te geven aan de toekomstige werkelijkheid, de verandering.” Dit is één van de conclusies uit het promotieonderzoek ‘Perspectieven op veranderen binnen organisaties’ van Jolanda Kroon. Ze vroeg 27 respondenten naar hun beeld van de werkelijkheid en hun visie op de toekomst van ziekenhuisorganisaties in de veranderende context van de zorg. Op 18 juni is zij gepromoveerd aan Nyenrode Business Universiteit.

Toen Kroon acht jaar geleden begon met haar onderzoek, vroeg zij zich af hoe het kan dat veranderen in de praktijk zo stroef verloopt. Het viel haar op dat het overgrote deel van veranderprogramma’s in de praktijk mislukt, waarna wordt overgegaan tot de orde van de dag.

Nieuwe werkelijkheid

Om veranderingen te laten slagen is het noodzakelijk om bewust te zijn van de verschillende perspectieven om naar een thema te kijken, zo weet Kroon inmiddels: “Bij veranderingen zijn veel verschillende partijen (actoren) betrokken met uiteenlopende rollen, functies en taken. Zij hebben verschillende (deels tegengestelde) belangen en opvattingen, maar ook als individu kijkt iedereen met een andere bril en ziet daardoor een andere werkelijkheid.

Die andere werkelijkheid begint al bij de communicatie op grond van taal. “Welke begrippen zijn er en hoe definiëren we deze? Het lijkt zo’n voor de hand liggende vraag”, legt Kroon uit, “maar op mijn ogenschijnlijk simpele vraag wat de definitie van een ziekenhuis is, gaven alle 27 respondenten een ander antwoord. Het begint dus met verkenning van de perspectieven. Zijn we bijvoorbeeld een zelfstandige entiteit, of een dienstverlenende instantie binnen een keten?”

Eigenaarschap

Daarnaast is er volgens Kroon een misvatting dat er altijd sprake moet zijn van een gezamenlijk doel. Kroons advies: “Belicht de verschillende belangen en perspectieven en stel een verenigbaar doel wat alle perspectieven in zich heeft. Hiermee creëer je eigenaarschap, in plaats van een gezamenlijk doel waar de verschillende betrokkenen zich niet in kunnen vinden. Let wel, het is belangrijk om perspectieven niet te verwarren met belangen en opvattingen.”

Om continu aan te passen aan een steeds wijzigende omgeving, is het van belang dat het management de richting geeft door het stellen van kaders en deze indien nodig bijstelt. Professionals geven vervolgens invulling aan de uitvoering. Zij zoeken samen, stapsgewijs, naar een oplossingsgerichte werkwijze en organiseren daarmee de nieuwe werkelijkheid. De aansturing is faciliterend in plaats van sturend ‘van bovenaf’.

Faciliterende rol

Kroon geeft aan dat er geen goed of fout is in een veranderproces. “Daarom is die faciliterende rol van de leiding zo belangrijk. Vanuit verschillende perspectieven kan echt anders gekeken worden naar een vraagstuk en worden oplossingen aangedragen dat je denkt ‘dit kan niet waar zijn’. Het is cruciaal om weerstand te onderzoeken en te luisteren naar achterliggende motieven. Kijkend naar belangen vanuit de rol, de verschillende opvattingen als gevolg van de functie en met welke lens naar de situatie wordt gekeken.”

Het nadeel bij organisatieverandering is momenteel de snelheid, zo legt Kroon tot slot uit. “Er is op dit moment vanuit alle invalshoeken zo veel vernieuwing dat er in de uitvoering nog amper op te reageren is.” Om die reden is de focus op mensen zo essentieel: “De wendbaarheid is er wel en zelfs in grote organisaties gelooft men erin. Maar het succes van veranderen zit in de manier van kijken van mensen.”