Fiscaal recht: zoektocht naar optimale verhouding tussen recht en moraal

‘Sinds de financiële crisis is er in de fiscale wereld steeds meer publieke aandacht voor en discussie over ethiek. Sommige constructies op gebied van belastingaangifte zijn juridisch misschien correct, maar kunnen moreel verwerpelijk zijn,’ zegt Edgar Karssing, universitair hoofddocent Beroepsethiek & Integriteitsmanagement en docent Master Fiscaal Recht op Nyenrode.

Veranderingen in belastingmoraal van bedrijven

‘Er is tijdens de financiële crisis enorm bezuinigd op zaken waar we als samenleving veel waarde aan hechten zoals zorg, cultuur en onderwijs. Tegelijkertijd was er in de media veel aandacht voor grote bedrijven die veel geld verdienden en niet of nauwelijks belasting betaalden. Dat doen zij door gebruik te maken van allerlei interessante fiscale constructies. Dit heeft geleid tot een enorme maatschappelijke ontevredenheid’, zegt Karssing. Er worden volgens hem daarom steeds meer eisen gesteld op gebied van transparantie. Bedrijven moeten laten zien waar en hoe zij belasting betalen. Bedrijven worden daar ook op aangesproken. ‘Ze komen niet meer weg met enkel te zeggen dat ze een adviseur hebben die zorgt dat voldaan wordt aan de regelgeving. In geval van Starbucks bijvoorbeeld, zie je dat er toch wat belasting betaald wordt onder druk van de publieke opinie.’

Wetgeving en moreel kompas

Tijdens de Module Tax Theory en Ethiek binnen de Master Fiscaal Recht leer je als deelnemer vat te krijgen op de verhouding tussen recht en moraal. ‘Zie je als bedrijf belastingbetaling puur als kostenpost die geminimaliseerd moet worden of neem je ook verantwoordelijkheid voor de samenleving en draag je jouw fair share bij? En dan ontstaat de vraag: Wat zijn jouw eigen normen en waarden, wat is jouw morele kompas?’ aldus Karssing. ‘Tijdens de module krijgen deelnemers handvatten om hun persoonlijke morele kompas te bepalen, zodat ze met klanten een zinvol gesprek kunnen voeren over wat fatsoenlijke belastingbetaling inhoudt.’

Exit, voice, loyalty

Als professional in het fiscaal-juridisch vakgebied kun je in een situatie terecht komen die niet past bij jouw waarden en normen. Volgens Karssing heb je dan drie opties: a) Je neemt afscheid van een klant of dient je ontslag in (exit), b) je bent loyaal en houdt je mond (loyalty) of c) je verheft je stem en stelt iets ter discussie (voice). ‘Die laatste optie vind ik veruit de meest interessante oplossing en die proberen we studenten ook mee te geven. Als nieuwkomer binnen een bedrijf heb je misschien een heel mooi moreel kompas, maar is het niet eenvoudig en gebruikelijk om dingen aan de kaak te stellen. We weten uit de morele psychologie dat mensen ontzettend goed zijn in zichzelf aanpassen en voor je het weet is dat prachtige morele kompas verbleekt en volledig aangepast aan dat van het bedrijf. Ik zou het heel mooi vinden als jonge belastingadviseurs zich deze problematiek aantrekken en daar samen echt wat aan veranderen.’

Het begin van een gesprek

‘Iedereen heeft een ander moreel kompas en dat kan een enorme gesprekskiller zijn. Het is goed dat die verschillen er zijn, maar dat wil niet zeggen dat alles maar kan. Dat vind ik een van de grootste uitdagingen binnen de ethiek’, aldus Karssing. ‘Het feit dat jij ergens anders over denkt dan ik, dat betekent niet het einde, maar juist het begin van een goed gesprek.’