Hoe krijgen we meer kwaliteit in de Tweede Kamer?

Wat kunnen we doen om de uittocht van ervaren politici een halt toe te roepen? Met principes uit de corporate governance kunnen we de werkomstandigheden voor Kamerleden verbeteren en de kwaliteit van het Kamerwerk verhogen.

Vrijdag 7 juli 2023 blijkt een tragische dag voor onze democratie als in de avond het kabinet Rutte IV valt. Maar voor veel Kamerleden en bewindslieden lijkt die val ook een opluchting. Ze kunnen nu kiezen voor vertrek, en de hoge werkdruk, nare beeldvorming en bedreigingen achter zich laten. Die uittocht maakt onze democratie kwetsbaar. Immers, zonder ervaren en goed voorbereide politici wordt het moeilijker om kabinetsvoorstellen te toetsen op inhoud en uitvoerbaarheid, procedures onder de knie te krijgen en adviezen van de Raad van State te doorgronden. Een goed functionerende Tweede Kamer is voor een democratische rechtsstaat cruciaal.

De Tweede Kamer controleert de regering en stelt, met de Eerste Kamer, alle wetten op en de begrotingen vast. Deze controle kan niet aan fractiemedewerkers of ambtenaren worden overgelaten. De kracht moet echt vanuit Kamerleden zelf komen. Brede kennis en ervaring is daarvoor essentieel. Kamerleden krijgen weliswaar een uitgebreid en zeer vakkundig inwerkprogramma aangeboden, alsook goede inwerkdossiers vanuit alle ministeries. Maar als gevolg van de hoge werkdruk maken zij daar maar beperkt tijd voor.

Afspiegeling

Lang geleden bestond de Tweede Kamer uit witte mannen van gegoede afkomst, die meestal rechten hadden gestudeerd. Dit zorgde weliswaar voor goed toezicht op beleids- en wetsvoorstellen, maar was bepaald niet representatief voor de bevolking. Idealiter omvat de politieke arena een brede diversiteit wat betreft gender, leeftijd en afkomst, evenals politici die verschillende ervaring en opleiding meebrengen. Om die afspiegeling te realiseren, moet er veel veranderen. Zo moeten we bijvoorbeeld zorgen voor een gezonde werk-privé-balans voor Kamerleden, zodat ook mensen met een jong gezin dit vak kunnen uitoefenen. Daarnaast is het van groot belang dat de ongezonde focus op beeldvorming verschuift naar de inhoud van dossiers: oplossingen zoeken voor maatschappelijke uitdagingen.

En dan is er nog het democratisch besef. Sommige politici claimen dat kennis en ervaring niet essentieel is en dat je beter ‘met gezond verstand’ je rol als Kamerlid kunt vervullen. Anderen uiten racistische teksten, houden slechts rekening met een beperkte groep, of streven naar het opheffen van de democratie. Dit is in strijd met de hoekstenen van de democratische rechtsstaat. Kunnen we aankomend politici verplichten eerst kennis op te doen over staats- en bestuursrecht voordat zij op een partijverkiezingslijst worden opgenomen? Daarmee verkrijgen onze volksvertegenwoordigers op z’n minst de basisexpertise voor hun rol als toezichthouder op het landsbestuur.

Om de uittocht van ervaren krachten een halt toe te roepen, zou de politiek voorts bouwstenen kunnen gebruiken uit de corporate governance. De werkmethodes in het toezicht bevatten waardevolle uitgangspunten waarmee we de werkomstandigheden voor politici kunnen verbeteren en de kwaliteit van het Kamerwerk kunnen verhogen.

Toezichthouder

In de corporate governance codes geldt bijvoorbeeld als uitgangspunt dat je bij al je beslissingen de belangen van alle stakeholders en de maatschappij als geheel in overweging neemt. En dat je streeft naar een divers team. Naar de analogie van een rvc of rvt die een bestuur controleert, zou de Kamer meer als één team moeten opereren: een team dat de regering controleert, waarbinnen elk teamlid een eigen aandachtsgebied heeft. Binnen diezelfde analogie zouden politici de samenwerking moeten opzoeken tussen Kamer en kabinet, waarbij de laatste als bestuurder bereid moet zijn om zijn dilemma’s in strategie en besluitvorming te delen.

Net als in het toezicht zijn er volop mogelijkheden voor de Tweede Kamer om experts in te huren om feiten boven water te krijgen. Dat bevordert de focus op inhoud. Het helpt als ervaren Kamerleden — over de fractiegrenzen heen — nieuwkomers bijstaan om het vak technisch onder de knie te krijgen. In raden van commissarissen en raden van toezicht is een gemiddelde zittingstermijn van 9 jaren ideaal om kennis en ervaring te ontwikkelen en over te dragen.

Kortom, net zoals in het ‘gewone’ toezicht moet ook voor Tweede Kamerleden de training, begeleiding en ondersteuning op de radar staan en continu worden gemonitord en verbeterd. Groningers, jongeren, boeren, toeslagenouders en al diegenen zonder stem (nieuwe generaties, dieren en natuur): de samenleving schreeuwt om meer kwaliteit in de Kamer.