Hoe zorg je ervoor dat mensenrechten verankerd raken in je bedrijf

Er is urgentie om het mensenrechtenbeleid te integreren in je bedrijfsvoering, zo zegt Yulia Levashova, assistent-professor aan Nyenrode Business Universiteit. Naast de morele plicht om goed voor je werknemers te zorgen en ervoor te zorgen dat je bedrijf mensenrechten respecteert, getuigt het ook zakelijk gezien van ‘common sense’. Als modern zakelijk leider wil je geen concurrentienadeel hebben ten opzichte van andere bedrijven die zich al richten op duurzame bedrijfsmodellen en werken aan hun mensenrechtenbeleid. Verder wil je als bedrijf voorkomen dat je betrokken raakt bij rechtszaken of reputatieschade oploopt vanwege een beschuldiging van mensenrechtenschendingen. Mensenrechten gerelateerde rechtszaken, aangespannen door niet-gouvernementele organisaties (NGO's, non-governmental organizations) tegen bedrijven, zijn de afgelopen jaren exponentieel toegenomen.

De naleving van mensenrechten is verplicht

Daarbij is de naleving van mensenrechten door bedrijven niet langer vrijwillig. Talrijke gezaghebbende internationale codes en richtlijnen specificeren de verplichtingen op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (CSR, Corporate Social Responsibility) voor bedrijven. Zo omvatten deze o.a. de richtlijnen voor multinationals van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD, Organization for Economic Cooperation and Development), de Tien Principes van de VN’s Global Compact en de 2011 VN Richtlijnen voor Bedrijven en Mensenrechten.

Bovendien voeren Europese organisaties, zoals de EU en individuele staten, in hoog tempo dwingende regels in voor bedrijven, die hen verplichten de mensenrechten na te leven door ‘due diligence’ toe te passen en door rapporten over de sociale en milieurisico's op te stellen. Momenteel wachten de regels voor verplichte due diligence op het gebied van mensenrechten in de EU en Nederland op goedkeuring. Binnenkort zullen de meeste bedrijven verplicht worden om mensenrechten en due diligence op het gebied van milieu te integreren in hun gehele supply chain. Het voorstel van de Europese Commissie voor een Europese Richtlijn inzake Due Diligence op het gebied van Duurzaam Ondernemen specificeert verplichtingen met betrekking tot due diligence op het gebied van mensenrechten en milieu, die opgelegd zullen worden aan bedrijven en zakelijk leiders. De EU-Taxonomieverordening verplicht financiële marktdeelnemers om op hun websites informatie te publiceren over hun beleid met betrekking tot de integratie van 'duurzaamheidsrisico's'. Veel Europese financiële instellingen eisen dat de in het bedrijf geïntegreerde due diligence op het gebied van mensenrechten een voorwaarde is voor financiering.

Naast de Europese en nationale juridische ontwikkelingen wordt van bedrijven die in het buitenland investeren of handelen verwacht dat zij voldoen aan de nieuwe CSR-verplichtingen onder internationaal recht. Directe verplichtingen voor buitenlandse investeerders verschenen in recente Internationale Investeringsovereenkomsten (IIA's, International Investment Agreements) die de rechten en plichten van buitenlandse investeerders (bedrijven die in het buitenland actief zijn) bepalen. Een voorbeeld hiervan is de Nederlandse Model Investeringsovereenkomst (2019), die wordt gebruikt om nieuwe IIA's tussen Nederland en derde landen te onderhandelen. Zie ook: Position Paper on the Dutch Model Investment Agreement: Coherence of policies – CSR as part of international investment treaties.

Mensenrechtenverplichtingen voor bedrijven die in het buitenland actief zijn

Volgens het Nederlandse Model Investeringsovereenkomst wordt van investeerders verwacht dat zij een due diligence-proces uitvoeren om de milieu- en sociale risico's en effecten van hun investering te identificeren, voorkomen, beperken en verantwoorden. Bovendien zijn investeerders verplicht zich te houden aan de nationale wet- en regelgeving van de staat waarin ze investeren, inclusief mensenrechten, milieubescherming en arbeidswetgeving. Dit betekent dat een Nederlandse onderneming die in het buitenland actief is, op grond van een onder dit model gesloten investeringsovereenkomst, de nationale wetgeving moet naleven. Daarnaast bestaat in veel opkomende economieën de trend om prioriteit te geven aan mensenrechten en milieurechten. Een aantal Latijns-Amerikaanse landen heeft strenge milieuwetten ingevoerd, om zo de aansprakelijkheid voor milieukosten effectief te reguleren. Op het Afrikaanse continent hebben sommige landen, zoals Marokko, strengere regels voor milieueffectrapportage ingevoerd voor buitenlandse bedrijven die op hun grondgebied actief zijn.

Welke acties moeten zakelijk leiders ondernemen?

De groeiende rol van verplichte naleving van ESG-kwesties vereist snel handelen van bedrijven, om concurrerend en maatschappelijk verantwoord te blijven in een veranderende markt. Om dat te bereiken, moeten zakelijk leiders (i) kennis opdoen over relevante mensenrechtenkwesties en (ii) tijdig een due diligence-systeem op het gebied van mensenrechten binnen hun supply chain integreren.

 (i)           Bewustwording en kennis over mensenrechtenrisico's

Zorgen over het milieu, sociale kwesties en bestuur (ESG, Environment, Social (issues), Governance) veranderen de vereisten voor internationale bedrijven die onderworpen zijn aan internationale handels- en investeringsregels. Voor iedere moderne zakelijk leider is het van essentieel belang om een vatbaar begrip te krijgen van de belangrijkste kwesties die samenvallen onder de ESG-paraplu, zoals verplichte due diligence op het gebied van mensenrechten, aan klimaatverandering gerelateerde regelgevingsrisico's, de vereisten onder de VN’s Leidende Principes en de OECD-richtlijnen en sectorale overeenkomsten, mensenrechtenrisico's met betrekking tot buitenlandse directe investeringen, enz. Er zijn momenteel verschillende soorten trainingen beschikbaar voor zakelijk leiders om deze kennis op te doen. Zo biedt Nyenrode Business Universiteit korte cursussen die speciaal zijn ontwikkeld voor leidinggevenden van bedrijven, inclusief inzicht in mensenrechtennormen en hoe deze effectief kunnen worden geïntegreerd in de bedrijfsvoering. Ook kunnen bedrijven in Nederland ondersteuning krijgen bij het voeren van een effectief CSR-beleid, door gebruik te maken van een door de Nederlandse overheid ontwikkeld ‘ one-stop shop’-mechanisme. De ‘one-stop shop’ zorgt voor informatie, kennisuitwisseling en facilitering bij het opzetten van een due diligence traject. De belangrijkste doelstelling van het ondersteuningscentrum is om versnippering van de dienstverlening te voorkomen en de regeldruk voor bedrijven te verminderen.

(ii) Implementeer een HRDD-systeem in de organisatie van je bedrijf zonder te wachten op verplichte wettelijke vereisten

Bedrijven moeten voldoen aan verschillende CSR-eisen en due diligence op het gebied van het implementeren van mensenrechten in hun supply chain. Het vaststellen van nationale en Europese CSR-wetten inclusief handhaving en een boetestelsel, heeft tot doel een gelijk speelveld te creëren tussen Nederlandse bedrijven die al aan hun zorgplicht voldoen en bedrijven die dat nog moeten doen. Het is daarom zakelijk gezien een logische stap om nu een due diligence proces op te zetten en zo te voldoen aan de eisen die in de toekomst bindend zullen zijn.

Het wordt aangeraden om een aantal essentiële stappen te volgen die zijn vastgelegd in de UNGP's en de OECD-richtlijnen voor het opzetten van een efficiënt HRDD-systeem binnen de organisatie:

• Het identificeren en evalueren van daadwerkelijke of potentiële negatieve gevolgen voor mensenrechten die de organisatie kan hebben, waaraan zij kan bijdragen of die rechtstreeks verband kunnen houden met haar activiteiten, producten of diensten door haar zakelijke relaties.
  
• Het toepassen van de resultaten van impactbeoordelingen om relevante bedrijfsprocessen te onderbouwen en adequaat te kunnen handelen in overeenstemming met haar betrokkenheid bij de impact.
  
• Monitoren van de doeltreffendheid van de genomen maatregelen om de impact aan te pakken, en
• Het benoemen van een verantwoordelijke CSR-functionaris of een CSR-team voor effectieve implementatie en monitoring.