Wat ICT en de business kunnen leren van ecosystemen

Tijdens de themadag Digitale Ecosystemen op 16 november op Nyenrode geeft professor Gerda van Dijk, hoogleraar Publiek Leiderschap aan Vrije Universiteit Amsterdam, een keynote speech over de fundamenten van het ecologisch systeem. Bart van der Linden, Research fellow en PhD-kandidaat Nyenrode, interviewde haar over wat ICT en de business kunnen leren van ecosystemen en waarom werken op basis van contracten niet werkt.

Waarom is het concept van ecosystemen belangrijk?

‘De term ecosystemen is op dit moment als bedrijfsterm een heel gangbaar begrip geworden. Het is van belang dat we gebruikmaken van wat ecologen geleerd hebben van de wetmatigheden binnen ecologische systemen. Vervolgens kunnen we die wetmatigheden toepassen op organisaties. Op die manier worden we bewuster van het feit dat menselijk handelen het ecosysteem vaak eerder verstoort dan dat ze daadwerkelijk onderdeel ervan zijn.’

Wat kan ICT leren van het ecosystemen-concept?

‘Juist ICT redeneert nog volgens oorzaak en gevolg. Als je denkt in nullen en enen, dan denk je lineair. Terwijl het interessante van ecosystemen is dat je altijd te maken hebt met circulaire causaliteit. Met andere woorden, de onderdelen hebben een relatie met elkaar en omdat ze een relatie hebben veranderen de onderdelen waardoor de relaties veranderen. Een ecosysteem is dan ook een dynamisch systeem in de tijd. Het is meer dan een optelsom van een aantal relaties. Dat is een groot verschil in het denken over systemen tussen ecologen en ICT’ers.’

Er zijn veel soorten relaties tussen verschillende organisaties in ecosystemen. Welke zijn het belangrijkst voor succesvolle samenwerking?

‘Een van de belangrijkste zijn de persoonlijke relaties. Als je precies gaat kijken, dan zie je dat op menselijk vlak de relaties leidend zijn. De projectleiders bijvoorbeeld vinden elkaar en begrijpen elkaar. Het vertrouwen hebben in elkaar is van belang en het hands-on samen regelen. Als je van de andere kant begint en de samenwerking eerst op papier wilt vastleggen, dan loop je het risico dat alle energie uit zo’n samenwerking verdwijnt.’

Maar je ziet dat er veel bedrijven zijn, die werken op basis van contracten. Hoezo levert dat problemen op?

‘In goed werkende relaties zie je altijd dat de bestaande praktijk, werkende afspraken uiteindelijk ook worden vastgelegd in een contract. Beginnen we aan de andere kant eerst een contract en dan volgens het contract gaan werken is veel lastiger dan wordt het contract zelf een ‘speler’ in het geheel. Een contract is op zichzelf niet goed of slecht. Het gaat erom welke betekenis het krijgt in de onderlinge relaties in hoeverre het de dynamiek bevordert of tegenwerkt.’

Wanneer werkt een ecosysteem van partners wel en wanneer niet?

‘In Nederland gebruiken we het woord macht niet zo graag, maar het gaat ook over macht. Wie de baas is en de meeste invloed heeft. Macht heeft de neiging om grenzen te trekken: wie hoort er wel bij, wie niet? Open systemen worden dan steeds meer gesloten. Als we het hebben over ecosystemen, dan zie je dat deze imploderen op het moment dat ze overgaan van een open naar een gesloten systeem. Dat zou ons tot nadenken aan moeten zetten. De metafoor van ecosystemen heeft ook zijn beperkingen. In organisaties en netwerken van organisaties spelen mensen en daarmee psychologische processen en groepsdynamieken een belangrijke rol. Mensen handelen en beïnvloeden daarmee de relaties al dan niet bewust en daarmee de dynamiek binnen het hele netwerkwerk of ecosysteem.’

‘Bijvoorbeeld, wanneer een bedrijf succesvol is en uitstraalt dat het innovatief is, dan willen andere bedrijven daar vaak een onderdeel van zijn. Op het moment dat het wat minder gaat, dan verliest een dergelijk bedrijf haar aantrekkelijkheid en niet zelden de sterke positie in het netwerk. Dan treedt er binnen het ecosysteem een machtsstrijd een andere dynamiek op.
Ook is het van belang om een cultuur te hebben van samenwerken in een netwerk. Zo zijn er bedrijven die vanaf dag één intensief sourcen met de markt, waarbij andere organisaties eerder zoveel mogelijk zelf wilden doen, intern gericht zijn. Het belangrijkste kenmerk van een ecosysteem is dat het een open systeem is. Mensen hebben altijd de neiging om een open systeem gesloten te maken. Dit omdat ze het nog beter willen doen, verder op orde willen brengen, of hun positie willen beschermen, hun macht willen bewaken. Het is daarom van belang om een ecosysteem open te houden. Op dit moment worden personen vaak beloond om systemen te sluiten, dat werkt natuurlijk averechts.’

Is de heilige graal voor bedrijven om op zichzelf op een ecosystemen-manier te organiseren?

'De term ecosystemen wordt eigenlijk te gemakkelijk gebruikt. Als we echt gaan kijken hoe moeder natuur werkt, dan gaan we niet het maximale halen uit organisaties en de mensen die daar onderdeel van zijn. Systemen waar je de productiviteit namelijk alleen maar verhoogt, gaan ten koste van de diversiteit, en daarmee dus ook van je organisatie en het ecosysteem zelf. Het is dus van belang om, als je energie uit een ecosysteem en/of organisatie haalt, je er ook energie in moet stoppen. je hebt ook de energie van de buitenwereld nodig om succesvol te blijven. Een ecosysteem is pas echt verankerd als het meerwaarde voor de samenleving heeft.'