Leiderschap in de publieke sector: ‘Gebruik je hoofd, je hart en je buik’

Leidinggevenden uit het publieke domein opereren in een complex, onvoorspelbaar en onzeker werkveld. Hoe functioneer je optimaal in tijden van COVID-19, de stikstofcrisis, energietransitie, nasleep van de toeslagenaffaire en andere politiek maatschappelijke issues? De masterclass Publiek Leiderschap aan Nyenrode Business Universiteit biedt handvatten door middel van inspiratie en kritische zelfreflectie. Programma-manager Zeger van der Wal, internationaal expert op het gebied van publiek leiderschap: “De belangrijkste vaardigheid voor deelnemers is het kunnen communiceren met zeer uiteenlopende groepen waarbij belangen soms ver uit elkaar liggen.”

Stakeholders in het publieke domein worden volgens Van der Wal, verbonden aan de Universiteit Leiden, National University of Singapore, Tsinghua University steeds kritischer en assertiever: “Dit vraagt van leidinggevenden andere vaardigheden dan pakweg tien jaar geleden. De masterclass richt zich op zeven typen vaardigheden; digitaal, inclusief, duurzaam, ethisch, vooruitziend, grenzeloos en communicatief leiderschap, en wat mij betreft is die laatste de belangrijkste. Alle zeven vaardigheden heb je nodig om een sterke leidinggevende te zijn en blijven. Maar omdat we vandaag de dag te maken hebben met veel transities en impopulaire maatregelen, is het verleiden van je stakeholders om jouw plannen te omarmen de belangrijkste.”

Beleid = implementatie

Van der Wal geeft een voorbeeld: “Het boerenprotest is ontstaan omdat er in Den Haag plannen worden geschreven in een taal en vanuit een invalshoek die niet direct landt bij de mensen om wie het gaat. Er moet duidelijk iets veranderen en daar hoort ook een impopulaire boodschap bij. Tegelijkertijd heb ik soms de indruk dat de denk- en innovatiekracht die in de samenleving, en dus ook de agrarische sector aanwezig is, niet optimaal benut wordt. Hierdoor komen mensen sneller tegenover elkaar te staan. Dat geldt overigens niet alleen voor het stikstofdossier. Het speelt breder. Veel energie, aandacht en geld gaat in de beleidsvoorbereiding zitten en daar worden eindgebruikers en belanghebbenden niet altijd effectief bij betrokken. De uitvoering lijkt soms een sluitstuk dat in een laat stadium bij uitvoeringsorganisaties over de schutting wordt gegooid. Terwijl daar juist veel problemen ontstaan die ook zichtbaar zijn voor burgers. In Singapore, beroemd om zijn excellente dienstverlening, luidt een ambtelijk gezegde: ‘policy is implementation’. Dat is overigens gemakkelijker gezegd dan gedaan in een context waarin wetenschappelijk onderbouwde feiten en cijfers steeds meer in twijfel worden getrokken. Gezaghebbende organisaties zoals het KNMI en RIVM liggen onder vuur. Juist daarom weegt communicatief leiderschap vandaag de dag zo zwaar.”

Faciliteren en loslaten

Beleid valt of staat bij implementatie dus, en dat vraagt van leidinggevenden om vooruit te kijken en verschillende belangen en behoeftes zijn van stakeholders, ook intern, inzichtelijk te maken. Van der Wal: “We leren onze deelnemers soms ook een stap terug te zetten - getting on the balcony – om van een afstand het grote plaatje te kunnen zien en minder brandjes te blussen en te micro-managen. Je hoeft als leidinggevende geen specialist te zijn en álles te weten. Maar je moet wel over basale kennis beschikken zodat je de specialist in jouw team goed kan aansturen. De kunst van leiderschap is de kunst van op je handen zitten. Zelf een stap terug doen en anderen tot bloei laten komen.”

Memo-to-self

Dit vraagt van de deelnemers dat ze tijdens de masterclass kwetsbaar durven zijn. “Iedere deelnemer brengt een persoonlijke casus in, denk bijvoorbeeld aan een jonge midden-manager die snel is doorgegroeid en niet serieus wordt genomen”, legt Van der Wal uit. “Samen met een coach en  mede-deelnemers komt hij of zij tot een memo-to-self; een plan van aanpak om meteen mee aan de slag te gaan. Ik vind het persoonlijk het mooist om te zien dat de deelnemers aan het programma in een korte tijd enorm groeien en vertrouwen krijgen in hun eigen kunnen. Je hebt veel meer mogelijkheden dan je zelf denkt om het verschil te maken.” Volgens Van der Wal maakt de combinatie van enerzijds de theoretische en praktische kennis, en anderzijds het werken aan je valkuilen de masterclass uniek. “Je leert niet alleen je hoofd, maar ook je hart en je buik te gebruiken.”