“Maatschappelijke impact van regulering en handhaving in de vastgoedsector onduidelijk”

Tussen januari 2020 en mei 2022 heeft Bob Hoogenboom, hoogleraar Forensic Business Studies aan Nyenrode Business Universiteit, drie onderzoeksprojecten uitgevoerd naar fraude, witwassen en publiek-private samenwerkingen in de Nederlandse vastgoedmarkt. Deze projecten hebben het Nederlandse debat over de regulering van de vastgoedmarkt, de kwaliteit van (zelf)regulering en de mate van samenwerking en informatiedeling binnen de overheid en vooral de publieke sector beïnvloedt.

Hoogenboom deed in december 2020 in opdracht van het ministerie van Justitie, werkgeversorganisatie VNO-NCW en de brancheorganisaties KNB (notarissen) en NVM (makelaars/taxateurs) onderzoek naar de samenwerking tussen notarissen, makelaars/taxateurs en overheidsinstellingen om witwassen en fraude bij onroerend goed transacties te voorkomen. Het onderzoek resulteerde in het boek ‘Samen’, waarin hij constateerde dat poortwachters onvoldoende serieus genomen worden door de overheid om witwassen te voorkomen.

Complex

“De aanpak van witwassen en fraude in de vastgoedmarkt is complex en zo vol wederzijdse afhankelijkheden dat de overheid daarbij de samenwerking met marktpartijen nodig heeft. De laatste dertig jaar is die publiek-private samenwerking sterk gegroeid en vaak ook succesvol gebleken, maar er zijn ook allerlei juridische- en bureaucratische barrières en andere obstakels waardoor die soms niet optimaal is”, vertelt Hoogenboom. Volgens hem is op papier (wet- en regelgeving/beleid) veel op orde, maar in de praktijk nog niet. Hij vervolgt: “Politiek, commercieel en organisatorisch eigenbelang belemmeren integrale benaderingen van preventie en meer strategische benaderingen om de criminaliteitsniveaus in te dammen. Er is nauwelijks theoretisch denken noch handelen in de organisatie van verschillende vormen van samenwerking. Incidenten domineren de dagelijkse processen.

Rebelse betrokkenheid

Met ‘Samen’ vestigde Hoogenboom de aandacht op het ambigue karakter van de zelfregulering binnen het notariaat. Hoewel brancheorganisatie KNB uitstekend werk verricht in het informeren van de leden, verschillen individuele notarissen in hun bereidheid om de anti-witwas vereisten daadwerkelijk te handhaven. Hoogenboom toonde aan dat individuele notariskantoren opstandig waren (rebelse betrokkenheid) bij het volgen van de wet in de praktijk. Dit kwam in de zomer van 2021 aan de orde door fraude bij de Landsadvocaat. “De fraude leidde tot controverses in het parlement en de samenleving over het bestuur van de Landsadvocaat, maar vooral de politieke verantwoordelijkheid van de staat om uitsluitend met één advocatenkantoor te werken,” zegt Hoogenboom. De minister van Justitie wilde advies over de huidige aard en mogelijke toekomst van de rechtsgrond.

Rechtsverhouding

Hoogenboom constateerde dat de rechtsverhouding tussen de Staat en de Landsadvocaat, gebaseerd op een regeringsbesluit in 1965, volledig achterhaald is en niet past binnen de moderne bestuursnormen, (cyber)veiligheid, en een risico- en controlekader. “De rechtsverhouding is volstrekt onvoldoende voor een moderne professionele relatie. Dit is vooral lastig omdat de Landsadvocaat te maken heeft met hoog gevoelige zaken, zoals MH17. Ik heb de minister geadviseerd om de rechtsverhouding met de Landsadvocaat te herstructureren,” aldus Hoogenboom.

Aanpak van ondermijning 

Voor het Regionaal Informatie- en Expertisecentrum (RIEC) Rotterdam onderzocht Hoogenboom de vernieuwende werkwijzen van vastgoedteam Motus, dat zich specifiek richt op de aanpak van crimineel misbruik van (huur)panden voor onder andere drugs, prostitutie, wapens en witwassen. Motus is een multidisciplinair team vanuit de politie, gemeente Rotterdam, RIEC, het Openbaar Ministerie en de Belastingdienst. In zijn boek ‘Het spiegellabyrint van ondermijning en de Motus-methode’ wat in april 2022 verscheen stelt hij dat de aanpak van ondermijning vastloopt in de karrensporen van repressie, onvoldoende innovatie en gebrekkige samenwerking. “Er moet meer aandacht komen voor preventie, het opwerpen van barrières en het verhogen van de weerbaarheid van burgers, bedrijven en poortwachters,” concludeert Hoogenboom. Het boek geeft handvatten voor verbeteringen in de aanpak van ondermijning.