Innovatie en impact gaan hand in hand: Pensioenfondsinvesteringen in entrepreneurial ecosystems

Pensioenfondsen stimuleren graag innovatie en impact. Investeren in startups ligt dan voor de hand. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Volgens Techleap (2021) waren Nederlandse VC's goed voor slechts 0,1% van het geïnvesteerde Nederlandse pensioenvermogen in de periode 2016-2021. Dat moet beter kunnen. Daarom organiseert SPO Nyenrode in mei de tweede editie van het congres  Toekomstgericht investeren - Pensioensector.

Zes kloven

In de vorige editie identificeerden we een zestal kloven tussen pensioenfondsen en startups: 

1. Omvang;
2. Kosten;
3. Informatie;
4. Taal & mentale modellen;
5. Gebrek aan ‘lead’ of ‘anchor’ investeerders met kennis en durf;
6. Korte beleggingshorizons.

Deze kloven heb ik in een vorige blog beschreven. Vervolgens heb ik met mijn collega’s Job Andreoli en Henk Kievit vervolgonderzoek gedaan naar deze kloven in de context van startup ecosystemen. Ecosystemen zijn cruciaal voor startups: net als mensen floreren startups makkelijker in een sociale context dan in een vacuüm. In interviews hebben we daarover verdieping gezocht.

Systeemlens

Opvallend is dat sommige mensen, nog voordat er naar ecosystemen werd gevraagd, begonnen te praten over een systeemlens. Ze deden dit met het argument dat het gaat om het verbinden van bedrijven, overheden, financiële instellingen, kennisinstellingen en de samenleving. Vaak genoemde succesfactoren en knelpunten zijn onder andere (het tekort aan) menselijk kapitaal; een diverse set aan spelers die elkaar aanvullen in omvang en capaciteiten; en succesvolle exitverhalen die meer succesverhalen aantrekken (versterkende lussen) en geloofwaardigheid creëren om buitenlandse investeerders aan te trekken.

Wat de rol van de financiële keten binnen ondernemersecosystemen betreft, leggen velen de nadruk op samenwerking, met name het delen van expertise en het simpelweg leggen van nieuwe verbindingen. “Mensen moeten elkaar beter leren kennen, zodat ze elkaars drijfveren begrijpen”, zei een consultant. Maar hij wees er ook op dat we silo's van specialisatie nodig hebben op het gebied van onder meer onderwerpen als klimaat, gezondheid. Dit, omdat partijen elkaar dan gemakkelijker kunnen vinden; en kleine partijen in staat stellen schaalgrootte te bereiken en een ‘aggregatorrol’ te spelen, waarin ze tegen beperkte kosten de informatieproblemen tussen pensioenfondsen en startups kunnen oplossen. 

In elk systeem is lekkage een punt van zorg: waardevolle hulpbronnen kunnen uit een ecosysteem vloeien. Europese startups kunnen bijvoorbeeld naar de VS verhuizen omdat ze daar betere kansen zien om op te schalen.

Een succesvolle ondernemer die we spraken, verhuisde zijn startup inderdaad naar de VS, ondanks dat hij deel uitmaakte van een gezond relevant industriecluster in Nederland. Een van de redenen was het regelgevingsproces, waarbij slechts één regelgever in de VS betrokken is versus een proces per land in de EU. Dit is een voorbeeld van het gebrek aan harmonisatie dat Draghi in zijn rapport signaleerde. De andere reden was het aantrekken van kapitaal: met de steun van de Amerikaanse VC in een vroeg stadium, werd hij in feite naar de VS 'getrokken'. Dit ondersteunt het argument dat vroegtijdige betrokkenheid kan helpen om veelbelovende ondernemingen in de EU te houden.

Innovatie

Innovatie gaat over het maken van nieuwe combinaties, wat het proces van creatieve destructie aanjaagt. Dit gaat verder dan uitvindingen, het gaat over succes op de markt. En inderdaad, in de hele beleggingsketen benadrukken mensen de rol van innovatie bij het behalen van marktsucces.

Een VC-fondsmanager verwoordt het zo: “Innovatie is voor ons een must. We kijken naar bedrijven met een unieke en leidende positie in hun segment. De enige manier om dit te beoordelen, is door gebruik te maken van experts uit de industrie. Bij elke investering in ons netwerk gaan we dan ook op zoek naar de juiste mensen die ons kunnen bijstaan bij de due diligence – en eventueel in het bestuur kunnen zitten.”

Interessant is dat velen beweren dat marktsucces niet alleen cruciaal is voor financieel succes, maar ook voor impactsucces: “Als je geen schaalgrootte bereikt, heb je ook geen impact.” In de hoofden van deze beoefenaars lijken deze concepten steeds meer met elkaar verbonden.

Positieve maatschappelijke impact

Het bereiken van impact is een belangrijk doel voor veel mensen die we in de hele beleggingsketen hebben gesproken. Waarin ze verschillen, is de manier waarop ze impact definiëren. Mensen hebben de neiging om impact te herkennen wanneer ze het zien, maar ze hebben moeite om het aan anderen te communiceren. Dit geldt zowel binnen hun eigen organisatie als aan andere delen van de investeringsketen: wat is impact precies? Hoe wordt het geïdentificeerd, gemeten, beheerd, geprioriteerd, enz.?

Vermogensbeheerders en pensioenfondsen hebben de neiging om hier een vrij gestandaardiseerde aanpak in te hanteren, wat vaak geen recht doet aan de impact die ondernemers en impact VC behalen. Als gevolg hiervan maken mensen zich zorgen dat impactmeting ten koste gaat van het bereiken van impact. Hoewel een groot deel van de discussie over impact gaat over meting, en dus over zeer specifieke soorten impact (bijvoorbeeld verminderde tonnen CO2, aantal toegevoegde levensjaren, etc.), hebben sommigen een veel bredere kijk op impact. Zo stelt een directeur van een ROM dat “Een goed functionerend VC-ecosysteem op zichzelf al een enorme maatschappelijke waarde heeft”.

Maar het gaat ook over wereldbeelden: sommigen maken zich zorgen dat uitbesteding aan buitenlandse, met name Amerikaanse vermogensbeheerders schadelijk is voor het functioneren van de financiële keten en de bereikte impact. Zoals een consultant het verwoordt: “Niemand wordt ontslagen voor het inhuren van Blackrock. En dat is een probleem, want het betekent dat je ook hun visie op impact koopt, niet ons Rijnlandse model. We geven de hele vermogensbeheersector weg aan de Amerikanen.”

Een concept dat verband houdt met impact is gedeelde waarde: veel mensen vinden dat het creëren van impact ook gaat over eerlijkheid in het delen van waarde. Zowel ondernemers als pensioenprofessionals klagen dat private equity (waar VC deel van uitmaakt) te veel van de taart probeert op te strijken. Sommige ondernemers uiten hun ergernis over PE-mensen die 20k per maand willen verdienen aan een startup. En een pensioenfondsstrateeg zegt: “de 2+20 vergoeding van private equity past niet bij impact”, en, “We hebben een structuur nodig die voor alle partijen redelijk is”.

Er wordt ook benadrukt dat vergoedingspercentages niet direct vergelijkbaar zijn: wat in de ene situatie een hoge vergoeding lijkt, is in een andere situatie een lage. Daarom moet men meer oplettend zijn bij het onderscheiden van de juiste vergoedingsniveaus: “deep tech is niet erg winstgevend met 2% vergoedingen, omdat ze zeer hoge analysekosten hebben.”

Conclusies

Kortom, er is veel potentieel om met pensioeninvesteringen startup ecosystemen te stimuleren en daarbij zowel innovatie als impact aan te jagen - met handelingsperspectief door de hele keten. In volgende blogs zoomen we in op specifieke uitdagingen, zoals de kenniskloof, schaal en selectieprocessen.

Reactie op mijn blog zijn welkom: w.schramade@nyenrode.nl.

Conferentie SPO Nyenrode

Conferentie SPO Nyenrode 2025. Toekomstgericht Investeren; verder bouwen aan synergie tussen start/scale-ups en pensioenfondsen. Ben jij erbij? Klik hier voor meer informatie.