“Publiek-private samenwerking met de handrem erop”

Poortwachters worden onvoldoende serieus genomen door de overheid om witwassen te voorkomen. Dat constateert prof. dr. Bob Hoogenboom, hoogleraar Forensic Business Studies van Nyenrode Business Universiteit, in zijn nieuwe boek Samen over de samenwerking tussen notarissen, makelaars/taxateurs en overheidsinstellingen om witwassen en fraude bij onroerend goed transacties te voorkomen. De overheid heeft de handrem erop.

“De aanpak van witwassen en fraude in de vastgoedmarkt is complex en zo vol wederzijdse afhankelijkheden dat de overheid daarbij de samenwerking met marktpartijen nodig heeft. De laatste dertig jaar is die publiek-private samenwerking sterk gegroeid en vaak ook succesvol gebleken, maar er zijn ook allerlei juridische- en bureaucratische barrières en andere obstakels waardoor die soms suboptimaal is”, vertelt Hoogenboom. Volgens hem is op papier (wet- en regelgeving/beleid) veel op orde, maar in de praktijk nog niet.

Verbeter wat nu goed gaat

“Er gebeurt veel goeds in de samenwerking met de branches. Tegelijkertijd hakt de overheid geen knopen door qua mogelijkheden om informatie uit te wisselen. Poortwachters willen bijvoorbeeld graag meer inzicht in wie degenen zijn die bij deals op de achtergrond aan de touwtjes trekken (de zogenaamde ultimate beneficiary owners). Ook krijgen zij van de overheid te weinig terugkoppeling over wat er nu met hun meldingen wordt gedaan. Daar zitten natuurlijk juridische beperkingen aan, maar een meer positieve grondhouding richting notarissen en makelaars zou een goede samenwerking nog meer kunnen stimuleren. De overheid is soms nog nodeloos negatief over poortwachters.”

“Ook zie je dat er binnen de publieke sector te weinig kennis is over de praktijk. Er werken heel veel mensen die zijn opgeleid in het strafrecht of in de bestuurskunde. De kennis van de vastgoedmarkt, van het civielrecht en van de cultuur, de mores en de spelregels ontbreekt voor een deel binnen de publieke sector. Dat leidt tot irritaties in de markt. Als je te weinig kennis hebt van de mechanismen, verantwoordelijkheden, producten en gebruikte constructies, dan zie je al snel illegale dingen gebeuren die in werkelijkheid wel degelijk toegestaan zijn. Multidisciplinair onderwijs kan helpen om beter te begrijpen hoe de praktijk echt in elkaar zit.”

“In de rechtshandhaving is de publieke sector vooral dader- en delictgericht bezig. Door de overheid als bedrijf te behandelen en af te rekenen op productiecijfers is zij zich vooral gaan concentreren op klein bierzaken. Het is beter om op een meer strategische manier te kijken naar wat er nu echt aan de hand is in die markten. Dat gebeurt nog maar mondjesmaat, doordat publiek-private samenwerking nog onvoldoende inhoud krijgt.”

Branches meer betrekken

“Met opsporing en toezicht kan je ieder jaar maar een paar procent van de markt goed in de gaten houden. Daarom moet je een situatie creëren waarin naast de opsporingsdiensten en de toezichthouders ook de branches zelf nog meer betrokken worden. Kies voor een gecombineerde aanpak waarbij je die partijen zelf ook meer verantwoordelijk maakt.”

“In mijn visie kan collegiale toetsing nog steviger gemaakt worden binnen de hele sector en kan zo’n systeem ook breed ingevoerd worden binnen de makelaardij. Ook is er meer aan opleiding te doen en valt er wat te zeggen om ook buitenstaanders onderdeel te maken van het stelsel van collegiale toetsing. Door het begrip makelaar weer wettelijk te regelen wordt de onoverzichtelijkheid van die markt minder.”

Stemmingmakerij

“Over de aard en omvang van de ondermijning door criminele activiteiten hoor je de laatste jaren veel van de zogenaamde kwantitatieve school”, vertelt Hoogenboom. “Die onderzoekers gaan vol op het orgel dat het allemaal zo erg is met de ondermijning en over de rol van poortwachters als notarissen en makelaars/taxateurs bij witwassen en fraude daarbij. Ik ontken niet dat er een kern van waarheid in hun verhaal zit, maar ik vind de situatie zoals zij die schetsen toch voor een groot deel stemmingmakerij.” In zijn hoofdstuk ‘Navigeren in de mist’ analyseert Hoogenboom de feitelijke onderbouwing van die beelden.

“Ik heb zelf voor mijn onderzoek systematisch bronnen doorgenomen op het gebied van tucht- en strafrecht en collegiale toetsing bij notarissen. Daarin is minder terug te vinden over de vermeende vermaledijde rol van deze poortwachters dan je zou verwachten op basis van de negatieve beelden die de kwantitatieve school opwerpt. ”

“Ik behoor zelf tot de kwalitatieve school met een meer optimistische kijk. Wat kunnen we nu doen binnen organisaties, in de samenwerking tussen organisaties en in de preventie? Ik houd een meer constructief verhaal.”