Zet de rechten van de natuur op de kaart

Om biodiversiteit te behouden heeft ook onze natuur rechten nodig. In 2006 ontstond in de Verenigde Staten het idee om rechten aan de natuur (Rights of Nature) toe te kennen. Als snel kwam het idee in een stroomversnelling. Anderhalf decennium later heeft het idee zich over de hele wereld verspreid. Prof. mr. dr. Tineke Lambooy en Prof. dr. Ronald Jeurissen, beiden hoogleraar aan Nyenrode Business Universiteit hebben in samenwerking met Alex Putzer, researcher in Rights of Nature in an Urban Environment, en Eunsu Kim, graphic designer, wereldwijd 409 initiatieven geïdentificeerd en geanalyseerd. De initiatieven werden in 39 landen gevonden.

“Met de Eco-Jurisprudence Monitor hebben we de tot nu toe meest uitgebreide online databank van Rechten van Natuur-initiatieven gecreëerd”, aldus Jeurissen. “Het onderzoek toont aan dat Rechten van Natuur een wereldwijd snel groeiende ontwikkeling is naar het echt insluiten van de natuur in ons denken, van antropocentrisme naar ecocentrisme”

Het recht van ecosystemen

Recente, alarmerende rapporten laten zien dat wij ecosystemen, plant- en diersoorten met massavernietiging bedreigen als we nu geen actie ondernemen. Dit geldt ook voor de inheemse volkeren en culturen die in die ecosystemen wonen. Lambooy doet sinds 2007 onderzoek naar business & biodiversiteit en investeren in biodiversiteit. Sinds 2018 onderzoekt zij de mogelijkheden om rechten aan entiteiten van natuur te geven en de werking daarvan.

"Ecosystemen vormen de basis van ons bestaan. Wij zijn daar onderdeel van. Ook zijn wij afhankelijk van de gezondheid van ecosystemen voor onze eigen schone lucht, water, voedsel, grondstoffen en leefomgeving.  De mens is, als soort op onze aarde, dominant geworden en verdringt andere soorten in de natuur. Met de introductie van rechten van natuur wordt de vraag naar de intrinsieke waarde van andere soorten in de natuur expliciet gemaakt. Wat is hun recht om te bestaan en op deze aarde te zijn? Om de balans tussen mens en natuur te hervinden zullen wij natuur op een serieuze wijze een plek in ons denken en beslissingsmodellen moeten geven,” legt Lambooy uit.

Door natuurentiteiten zoals rivieren, bergen, bossen, wetlands en dieren(soorten), rechten te geven, kunnen deze entiteiten zelf vanuit hun belang meebeslissen over hun toekomst. Lambooy: “Net zoals wij dat zelf doen, alsook bedrijven en overheden. De vertegenwoordigers van een natuurentiteit met rechtspersoonlijkheid onderzoeken de aan hen voorgelegde vragen en beslissingen vanuit het intrinsieke belang van de natuur die zij vertegenwoordigen. Op die manier wordt de natuur als een stakeholder in onze beslissingsmodellen geïnstitutionaliseerd.”

Verder onderzoek

Het onderzoeksteam heeft op basis van de 409 initiatieven een taxonomie ontwikkeld, een vorm van classificatie, die als leidraad kan dienen voor verder onderzoek door academici en voorbeelden biedt aan beleidsmakers, wetgevers en maatschappelijke organisaties die actie willen nemen tegen vervuiling en destructie van natuur. “In overleg met het ‘Harmony with Nature’ programma van de Verenigde Naties hebben wij de classificatie ontwikkeld. Een categorie is bijvoorbeeld een indeling in varianten van natuurentiteiten die rechten hebben gekregen (individuele dieren, diersoorten, individuele planten, plantsoorten, meren, rivieren, bergen, etc.). Een andere categorie gaat over het juridisch proces waarin het recht van de natuur is ontstaan: via de rechter of wetgever dan wel via beleid. Een andere categorie besteedt aandacht aan de governance van rechten van natuur,” aldus Lambooy.

Zij vervolgt: “een volgende stap is om dieper in te gaan op de individuele initiatieven en te onderzoeken op welke manier deze werken in hun specifieke maatschappelijke en juridische context. Relevant is ook te onderzoeken welke vormen het meest geschikt zijn om Europese  natuurgebieden met een hoog biodiversiteitsgehalte een stem te geven. En om te evalueren hoe rivieren in Europa het beste kunnen worden vertegenwoordigd qua natuurwaarden.”

Daarnaast presenteert het onderzoeksteam ook twee gedetailleerde kaarten die beleidsmakers, wetgevers, rechters en onderzoekers kunnen helpen om initiatieven te evalueren en te vergelijken, Jeurissen: “Dit is nog maar het begin. Onze database hebben wij vrij toegankelijk gemaakt en overgedragen aan de organisatie GARN (Global Alliance for Rights of Nature), die deze up to date houdt voor de Verenigde Naties en andere gebruikers. Er komen dagelijks initiatieven bij. Veel meer diepgaand onderzoek naar Rechten van Natuur wordt mogelijk dankzij de onderzoeksrichting die wij, met hulp van een aantal anderen, waaronder de VN, hebben ingezet.”

Conclusie van het onderzoek

De onderzoekers stellen dat de Rechten van Natuur-initiatieven een wereldwijde en blijvende trend vertegenwoordigen en biedt een nieuwe vorm van interpretatie van op de natuur gebaseerde oplossingen. Op deze manier krijgt de natuur het recht wat zij verdient.