Reïncarnatie? ‘Zie het als een mindset, niet als een religieus idee’

Om iets te leren van reïncarnatie hoef je er niet in te geloven, vindt Sharda Nandram, hoogleraar hindoe-spiritualiteit en samenleving aan de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘Vergeet nooit waar je wortels liggen.’

Spiritualiteit is voor Sharda Nandram (1966) iets pragmatisch. “Mensen zien spiritualiteit vaak als iets zweverigs”, zegt ze. “Maar voor mij betekent het: erachter komen hoe je jouw kwaliteiten, die voor een groot deel nog onbenut zijn, tot volle bloei kan laten komen. Daar is niets zweverigs aan.” Nandram is sinds kort hoogleraar hindoe-spiritualiteit en samenleving aan de VU. Dat doet zij een deel van de week, want ze blijft ook verbonden aan Nyenrode Business Universiteit, waar ze als universitair hoofddocent spiritualiteit ­verbindt met ondernemerschap.

Hindoeïstische spiritualiteit toepassen op verschillende terreinen in de samenleving, daarop richt Nandram zich met haar nieuwe leerstoel. Bijvoorbeeld op de zorg of op leiderschap. “Ik ben dus niet het hindoeïsme aan het uit­dragen”, zegt Nandram. “Je hoeft geen hindoe te zijn om iets te hebben aan ­onze concepten.”

Een voorbeeld van zo’n concept is ­circulariteit. Hindoes geloven in reïncarnatie, hergeboorte. Daardoor wordt tijd niet gezien als een rechte lijn van geboorte tot dood, maar als verschillende cirkels na elkaar. Nandram: “Als je een lineair wereldbeeld hebt, kom je vrijwel altijd tijd te kort. Als je het bestaan als cyclisch ziet, is dat niet het ­geval. Dan geloof je: wat er nu is, was er al, en zal er ook zijn. Als ik dat uitleg in mijn cursus leiderschap hoor ik vaak dat mensen opeens meer rust en ruimte in hun hoofd ervaren.”

Kunnen mensen die niet geloven in reïncarnatie die visie wel begrijpen?

“Natuurlijk. Je kan het ook als een mindset zien, in plaats van als religieus idee. De verschillende fasen van een organisatie zijn als meerdere levens. Niet elke organisatie realiseert elke levensfase; sommige gaan al dood na de start-upfase. In iedere fase probeer je bepaalde doelstellingen te bereiken, die weer onderdeel zijn van een cirkelvormig productieproces. Daarnaast omvat ­cyclisch leven meer dan het geloof in meerdere levens. Het draait ook om de overtuiging dat in elk afzonderlijk leven alles met elkaar verbonden is.”

Hindoes geloven dat letterlijk alles met elkaar in verbinding staat: elke zandkorrel met elk levend wezen, met elke ster in het heelal, met de gehele kosmos. Dat is geen hocus pocus, stelt Nandram. “Met de klimaatverandering merken wij maar al te goed dat allerlei systemen met elkaar samenhangen, en dat de ene uitsterving tot een andere leidt. En je kan helder inzien hoe alle mensen met elkaar in verbinding staan: de kleren die je draagt, het voedsel dat je koopt – allemaal gemaakt door anderen.” Nandram spreekt haar woorden bevlogen en rustig uit. Ze strengelt haar vingers in elkaar. “Alles vormt één groot netwerk.”

Hoe moeten organisaties dat idee ­toepassen?

“Ze moeten inzien dat hun organisatie ook een cirkel is, die weer verbonden is met andere cirkels. Dat inzicht is ook belangrijk voor de circulaire economie, waar nu veel aandacht voor is.” 

Circulaire productie gebruikt zo min mogelijk nieuwe grondstoffen en levert duurzame producten. Het vorige kabinet kondigde in 2016 aan dat Nederland in 2050 een volledig circulaire economie moet hebben, in plaats van een wegwerp-en-vervangcultuur. “Dat vereist een totaal andere visie op economie. Bij die omwenteling kan geput worden uit oude hindoeïstische teksten. Daarin wordt het principe van circulariteit toegankelijk uitgelegd. Als je weet dat alles wat bestaat, inclusief jijzelf, onderdeel is van een coherent geheel, heb je automatisch respect voor alles wat er is. Je zult dan ook minder de neiging hebben om bronnen te verspillen. Dit thema behoort tot de wortels van onze levenswijze en traditie.”

Het belang van wortels is een onderwerp dat in het gesprek telkens terugkeert. Op tafel ligt het boek ‘Voel je thuis waar je ook bent’ (2018), dat Nandram schreef over haar eigen wortels. Als negentienjarige verhuisde ze van Paramaribo naar Diemen om te studeren. Twee van haar grootouders komen uit het oude Jodhpur in India.

Aan de Universiteit van Amsterdam studeerde Nandram pyschologie en economie, waarna ze promoveerde in de sociale psychologie. Sinds 2006 specialiseert ze zich in hindoe-spiritualiteit. Van huis uit kreeg ze de hindoeïstische waarden mee, zoals discipline, het beste uit jezelf halen en eenvoud. Nandram: “Ook gingen we weleens naar de tempel, maar mijn kennis van de hindoeïstische spiritualiteit komt voort uit mijn zoektocht. Die heeft geleid tot mijn visie op spiritualiteit in het algemeen.”

Voor Nandram is stilstaan bij je afkomst, je geschiedenis, je roots essentieel om je spiritualiteit te ontwikkelen. “Als je een plant afknipt van zijn wortels, droogt die op den duur uit”, zegt ze. “Alleen in verbinding met de bron kan iets groeien.” Spiritualiteit ziet ze als een kwaliteit die je kan ontwikkelen om je te verbinden met je werkelijke vermogens. “Ofwel: wie ben je en wat kan je? Die potentie is opgeslagen in jou, maar ook in generaties voor je.”

Dat klinkt wat deterministisch.

“Ik bedoel niet dat ieder leven al vastligt. Elk mens kan van alles worden, maar daarbij zijn iemands wortels ook van belang. In het individualistische denken is lang niet altijd ruimte voor die opvatting. Ik geloof dat elk mens in dit leven gekomen is om hier op aarde iets te doen met zijn kwaliteiten. Bij je geboorte krijg je al een bepaalde basis mee: jouw geschiedenis. Vanuit die basis kan je je ontwikkelen met je eigen wilskracht. Maar dan moet je die basis wel kennen.

“Toen ik in Nederland ging studeren, heb ik zelf gemerkt hoe belangrijk dat is. Op de universiteit was geen ruimte voor mijn opvattingen over reïncarnatie. En mijn lichaam was in Amsterdam, maar mijn gedachten in Suriname. Toen ben ik mij gaan verdiepen in yoga en meditatie, onder begeleiding van een Indiase vrouw. Ik ging dus terug naar mijn wortels, naar de cultuur van mijn grootouders.” Yoga is ontstaan in India, het land waar ook de meeste hindoes wonen. “Bij die bron vond ik een manier om eenheid te vinden in mezelf – ik ben nooit meer opgehouden met ­yoga.”

Waarschijnlijk liggen er wekelijks best wat mensen op een yogamatje zonder te weten dat yoga voortkomt uit de hindoeïstische levensfilosofie, en meer is dan een set oefeningen voor een soepel lichaam. Voor Nandram is dat nog een voorbeeld van afgeknipte wortels. “Ook tradities gaan dan hun ­eigen leven leiden, maar om yoga als manier van leven tot volle bloei te laten komen, moet je wel de achterliggende principes kennen.” Hetzelfde idee kan worden toegepast op organisaties: verlies nooit de kernwaarden ervan uit het oog, bij welke beslissing dan ook.

Aandacht voor de oorsprong van het ­gedachtengoed gaat prima samen met de modernisering ervan, benadrukt Nandram. Ze is er juist groot voorstander. Neem bijvoorbeeld het geloof. “Als je religie ziet als stilstaand water, gaat het mis. Religie moet stromen. Mensen moeten de ruimte hebben om steeds opnieuw te beoordelen: wat betekenen religieuze teksten voor de context waarin ik leef? Alleen dan kan religie een anker zijn in iemands bestaan, en daarmee een voedingsbodem voor ­spiritualiteit.”

Wat als iemand zijn spiritualiteit wel wil ontwikkelen, maar niet religieus is?

“Dan moet die persoon op zoek naar een ander anker. Dat kan van alles zijn, zolang het maar een bron van zingeving in iemands leven is. Sommigen ervaren een diepere betekenis van hun leven tijdens het beoefenen van yoga of bij een pelgrimstocht; anderen tijdens het fietsen of tuinieren. Het gaat om het vinden van die betekenisvolle ervaring. Spiritualiteit ontwikkelen is die bron van zingeving ontdekken, voelen en erop durven rekenen. Een ondernemer die vanuit deze bron intuïtief weet wat hij moet doen, is hartstikke spiritueel. Spiritualiteit is dus eigenlijk heel dicht bij jezelf blijven.”

Dit artikel is eerder verschenen op Trouw.nl.