Wat vraagt de huidige samenleving van ons allen? Wat vraagt de huidige samenleving na 75 jaar Nyenrode? We bevinden ons in een transitiefase als samenleving en als Nyenrode. Naar mijn idee moeten we echt afscheid nemen van het ‘oude’ Nyenrode en de overgang maken naar een ander Nyenrode dat bijdraagt aan dat wat de samenleving en de planeet de komende jaren nodig hebben. Maar wat en hoe dan?
Sociale dilemma's
We bevinden ons in een queeste. Onze samenleving kenmerkt zich voortdurend door sociale dilemma’s. In het omgaan met die dilemma’s laten we (te) vaak ons eigen belang voor gaan boven het negatief effect ervan op het algemeen belang. De wijze waarop wij omgaan met onze aarde is vergelijkbaar met onze wc’s, poepen in een buis, doorspoelen en weg is het. You never have to deal with your own shit. Je drukt op een knop en je afval verdwijnt en iemand anders ruimt het ergens wel op, hoop je.
Of zoals onze voormalige Koningin in haar kersttoespraak in 1988 zei: “Wat wij thans meemaken, is niet de vernietiging van de aarde in één klap, maar in een stil drama. Onze wereld lijdt onder ontbossing, woestijnvorming, vervuiling en vergiftiging van lucht, bodem en water, uitsterving van dier- en plantsoorten, aantasting van de ozonlaag die ons tegen gevaarlijke straling moet beschermen, en stijging van de temperatuur met bedreigende gevolgen, zoals de verhoging van de zeespiegel. Langzaam sterft de aarde en wordt het onvoorstelbare – het einde van het leven zélf – toch voorstelbaar.”
De Club van Rome had het 50 jaar geleden ook al geschreven. We kunnen hieraan inmiddels thema’s toevoegen als inclusiviteit en steeds meer macht en bezit bij enkelen. We zijn veranderd van een maatschappij die bedrijven en organisaties omvat om ons leven wat makkelijker te maken in een maatschappij die door die bedrijven wordt beheerst.
Leiderschap voor samenleving en planeet
We zijn als Nyenrode terecht trots op ons verleden, noemen overal hoe wij na de Tweede Wereldoorlog een bijdrage hebben geleverd aan deze wereld. We hebben inderdaad jarenlang mensen opgeleid die mede een bijdrage hebben geleverd aan de huidige wereld. Mensen zijn trots dat ze op Nyenrode hun opleiding hebben gevolgd. Mensen zijn trots dat ze op Nyenrode les mogen geven. Echter …. naar mijn opvatting dienen we als instituut onze excuses aan te bieden aan de wereld dat wij als Nyenrode ons te laat hebben gerealiseerd dat de wijze waarop wij een bijdrage leverden aan de huidige wereld ook negatief is voor deze samenleving en planeet. We hebben te lang mensen opgeleid in het frame van de neoliberale samenleving.
De bredere verantwoordelijkheid van organisaties en het leiderschap daarin voor de samenleving en de planeet is pas sinds enkele jaren echt in beeld ondanks de waarschuwingen van de wetenschap en de Koningin. Ook bij mij. Met het schaamrood op mijn gezicht moet ik erkennen dat ook ik in die stroom ben meegegaan. Mijn dochter zei naar aanleiding van mijn oratie enkele jaren geleden: “Papa, tijdens onze opvoeding, toen wij thuis woonden, had je het nooit over de planeet”. Niet verwijtend, maar constaterend.
Focus, erkenning en een bijdrage leveren
Laten wij als Nyenrode ons focussen op ons doel om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van ‘responsibele leaders’, wat ik altijd en overal vertaal in responsible leadership in regard to a sustainable, inclusive society. De toevoeging van dat moreel kompas in onze missie lijkt mij zeer gewenst. En het gaat overigens niet om leiders, maar om mensen met leiderschap in alle posities in organisaties.
Laten we erkennen dat we verslaafd zijn aan gedrag dat ondermijnend is voor kwaliteit van leven in de toekomst. En op basis van die erkenning hand in hand onderzoeken welke stappen we moeten nemen. Wat gaan we niet meer doen, welk gedrag stoppen we? Wat gaan we wel doen? Welke type mensen nemen we aan en kiezen we als leiders? De negatieve side effecten van de oplossingen van de huidige generaties leiders voor de vraagstukken van de samenleving zijn inmiddels te groot geworden. Door welk maatschappijbeeld laten we ons onderwijs en onderzoek leiden? Een reductionistische zoals de huidige wetenschap zich sterk kenmerkt of een meer holistische? Ik denk zelf het laatste. Naar mijn idee is een meer systemische wijze van denken en doen noodzakelijk.
Ook zal er naar mijn idee meer de nadruk op commons als samenwerkingsvorm van organisaties moeten komen als alternatief organisatieprincipe voor de huidige leidende principes van ‘staat’ en ‘markt’. Commons als gemeenschappen die door samenwerken wel degelijk in staat zijn om schaarse hulpbronnen op een duurzamere manier te beheren.
Laten we ons wat meer als tolereerbare parasiet gedragen, bezwaarlijk maar niet onverdraaglijk en met een minimum aan pijn en lasten voor de gastheer. Het nieuwe normaal is een samenleving met een werkelijk menselijke maat, of beter, planeet-maat. Je wordt alleen een leider door vooruit te zien, door te doen wat de wereld nodig heeft, door wijsheid. Door te breken met de keten van de lineage met de traditionele inrichting en management van onze organisaties.Je wordt nooit een echte leider door bestaande leiders een beetje te verbeteren.
Nyenrode is in staat geweest om een grote bijdrage te leveren aan de samenleving de afgelopen 75 jaar. Laten we die bijdrage ook leveren aan de transitie die de komende jaren noodzakelijk is om als samenleving te overleven en ons focussen op de echt belangrijke zaken en in het licht daarvan keuzes maken. Met elkaar als alumni en als Nyenrode organisatie.