Vreedzaam samenleven vraagt om zelfbewustzijn en zelfliefde

Vreedzaam samenleven wordt wereldwijd bedreigd, zo stelt hoogleraar Jaap Schaveling in zijn afscheidsrede als hoogleraar Samenwerken en Leiderschap. Om weer een veilige omgeving te creëren, moeten we werken aan ons zelfbewustzijn. Dat leidt volgens Schaveling tot meer zelfliefde en liefdesenergie.

Hoewel het niet empirisch bewezen is, is Schaveling ervan overtuigd dat ieder mens een eigen ‘ik’ heeft, een eigen ziel. Het probleem is alleen dat we het contact met onze eigen ‘ik’ in de loop der tijd verloren zijn. Dat komt door allerlei factoren waarvan opvoeding de belangrijkste is. “We hebben tijdens onze opvoeding allerlei beschermingsmechanismes opgebouwd”, legt Schaveling uit. “We hebben bijvoorbeeld geleerd om bepaalde emoties te onderdrukken of we gingen juist heel erg ons best doen om gezien te worden door onze ouders.” Hij geeft een persoonlijk voorbeeld uit zijn eigen leven. “Bij ons thuis werd er vroeger nooit over de oorlog gepraat. In ons geval kwam dat omdat mijn opa in de oorlog als machinist werkte en waarschijnlijk met zijn medeweten Joden heeft vervoerd. Mijn oom is als soldaat uitgezonden geweest naar Indonesië waar natuurlijk ook dubieuze dingen zijn gebeurd. Daarnaast had ik een vader die manisch-depressief was. Dit alles maakte dat ik mij als kind moeilijk kon uiten en veel tijd op mijn kamertje doorbracht.”

Prestatiemaatschappij

Een andere factor die er volgens Schaveling toe heeft bijgedragen dat we het contact met ons innerlijke zelf zijn verloren, is dat we leven in een prestatiemaatschappij. “Zeker in bepaalde kringen ben je pas iemand als je ook iets presteert. Het draait niet langer om je eigen gevoelens en wie je werkelijk bent, maar om wat je hebt bereikt.” Ook de rol van sociale media vindt Schaveling zorgelijk. “Social media zijn ontworpen om meer met elkaar in verbinding te komen, maar het tegenovergestelde is gebeurd. We zijn soms zo verdiept in onze telefoon, dat we geen oog meer hebben voor de mensen om ons heen. Denk maar eens aan de vader die achter de buggy loopt en alleen maar op zijn telefoon kijkt. Er is dan totaal geen oogcontact met het kindje en dat kan leiden tot veel stress bij het kind.”

Zelfliefde

Om een veilig omgeving te creëren, is het belangrijk dat we zelfbewustzijn ontwikkelen. “Zelfbewustzijn houdt in dat je oog hebt voor je eigen gevoelens en persoonlijke grenzen”, legt Schaveling uit. “Dat betekent ook dat je inzicht krijgt in de beschermingsmechanismes die je in de loop der jaren hebt opgebouwd. Hoe meer zelfbewust je bent, hoe meer ruimte er komt voor gezonde zelfliefde. Dat betekent dat je jezelf vragen durft te stellen als: wie ben ik? Waartoe ben ik op aarde? Die zelfliefde stelt je vervolgens in staat om echt in verbinding te komen met anderen en je aan mensen te hechten. Ik mijn afscheidsrede noem ik dat liefdesenergie. Op die manier creëren we voor onszelf een veilige omgeving en kunnen we vreedzaam met elkaar samenleven.”

Leiderschap

Het interessegebied van Schaveling is samenwerken en leiderschap, waarbij samenwerken bewust als eerste komt. “Ik denk dat we leidinggevenden teveel op een voetstuk plaatsen”, zegt Schaveling. “Je ziet dat medewerkers de leidinggevenden als een ouder zien en vervolgens kruipen ze zelf in de kinderrol. Ook is er vaak sprake van grensoverschrijdend gedrag door leidinggevenden als gevolg van hiërarchische verschillen. Zo lopen veel leidinggevenden bijvoorbeeld ongevraagd een kantoor binnen of sluiten ze onverwacht aan bij een vergadering. Dat is schijnbaar heel normaal, maar zodra een medewerker ongevraagd binnenloopt bij een MT-vergadering, wordt dat als ongepast gezien. Dat is toch eigenlijk ontzettend raar?” Volgens Schaveling is leidinggeven niet per definitie hetzelfde als leiderschap. “Ik zie leiderschap meer als het gedrag dat je vertoont en de manier waarop je je leven, je beroep en je relatie met anderen vormgeeft. En daar mag best wat meer liefde in gestopt worden.” Is er eigenlijk nog hoop op een vreedzame samenleving? Schaveling lacht: “Hoop vind ik geen goede benaming. Ik zeg altijd: hoop is (h)opium. Het houdt mensen rustig, maar het lost niets op. We moeten met z’n allen aan de bak. Gelukkig is nieuwsgierigheid een basisemotie van de mens. Dankzij die nieuwsgierigheid kunnen we het moment herkennen waarop we toegevoegde waarde hebben voor het systeem met het oog op een duurzame, inclusieve samenleving en planeet. Vervolgens moeten we de moed en competentie hebben om dat moment te pakken. Dat is wat ik versta onder leiderschap.”

Impact

Schaveling werkte 25 jaar bij Nyenrode, waarvan vijf jaar als hoogleraar. Waar is hij het meest trots op als hij terugblikt op zijn carrière? “Ik vind het mooi om te zien dat mijn collega’s en ik met onze programma’s echt impact hebben kunnen maken op het leven van deelnemers. Ik heb mensen gehad die na afloop besloten om het roer radicaal om te gooien. Bijvoorbeeld door het maken van een carrièreswitch, het stoppen met een opleiding of veel meer vanuit hun authenticiteit te werken. Ik heb zelfs een keer gehad dat er een partner van een deelnemer naar mij toekwam om te vragen wat ik met haar man had gedaan. Sinds het volgen van een programma en de keuzes die hij daarna had gemaakt, was hij een stuk vrolijker en een leukere vader. Dat is toch het mooiste compliment wat je als docent kunt krijgen?”

De emeritaatsrede is hier te bekijken.

Download onderstaand het redeboekje.