Wat de toekomst ons kan leren om duurzamer te worden

To boldly go where no man has gone before! Met deze beroemde uitspraak uit Star Trek, stimuleert Harm Edens de deelnemers aan het symposium Voices of the Future om buiten de gebaande paden te denken. Doel? Bestuurders en executives laten nadenken over hoe ze hun organisatie schoner, groener en socialer kunnen maken. En dat levert verrassende inzichten op.

Het symposium is georganiseerd door het ESG Innovation Institute, een samenwerking tussen Nyenrode Business Universiteit en KPMG. Dit instituut helpt organisaties bij de transitie naar duurzaamheid. We kunnen er niet omheen: de activiteiten van bedrijven hebben invloed op mens, milieu en maatschappij. Zoals het er nu naar uitziet, is de aarde in het huidige tempo tegen het einde van de eeuw met 3,0 graden opgewarmd. Dit leidt onder andere tot een stijgende zeespiegel, een verlies van biodiversiteit, verstoorde ecosystemen en problemen in de voedselproductie. Organisaties zullen daarom hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Maar hoe doe je dat eigenlijk? Wat is daarvoor nodig? Tijdens het symposium laten sprekers hun licht schijnen over dit onderwerp én gaan de genodigden aan de slag met een casus. Welke stappen had hun organisatie in 2024 moeten zetten om in 2064 zo schoon, groen en sociaal mogelijk te zijn? Met deze vraag worden deelnemers uitgedaagd om een reis door de tijd te maken en te kijken door de bril van toekomstige generaties.

Moeras

“Superbelangrijk”. Zo noemt Barbara Majoor, rector magnificus van Nyenrode, het onderwerp duurzaamheid in de opening van het symposium. Ze benadrukt daarbij dat ESG (Environmental, Social en Governance) zou moeten leven in de haarvaten van een organisatie en dat het een onderwerp is dat altijd op de agenda van een bestuursvergadering moet staan. “Ik hoop dat we die beweging met dit symposium weer een stap verder kunnen brengen.” Harm Edens onderstreept het belang van die beweging door in te gaan op de problemen waar we wereldwijd mee te maken hebben. Zijn grootste zorg is de dramatische afname van de biodiversiteit en de toenemende schaarste aan grondstoffen. “De afgelopen zes jaar hebben we wereldwijd meer grondstoffen verbruikt dan in de hele twintigste eeuw. We leven dus op de pof, op kosten van de toekomst.” Toch ziet Edens daarin ook een kans. Juist door de tekorten aan grondstoffen zal de duurzaamheidstransitie versnellen, verwacht hij. Maar dan moeten bedrijven wel aan de slag met een langetermijnvisie. Edens vergelijkt het zetten van een stap in de toekomst met het zetten van een stap in het moeras. “Het vergt een hoop lef om ook dat andere been bij te trekken.” Marco Frikkee, Partner Sustainability Reporting bij KPMG Nederland, beaamt dat. “We zeggen vaak tegen elkaar ‘meten is weten’, maar dat is niet voldoende. Het wordt tijd voor concrete acties waarin we, al is het in kleine stapjes, zoveel mogelijk mensen bereiken.

De macht van het individu

Na de opening is het woord aan dr. Nicolas Chevrollier, universitair hoofdocent aan Nyenrode. Hij onderzoekt hoe nieuwe vormen van strategieën, bedrijfsmodellen en organisaties leiden tot hogere niveaus van duurzaamheidsprestaties. Het verbinden van people, planet en business is wat hem energie geeft tijdens de interactie met studenten en collega's. Volgens Chevrollier kent een duurzaamheidstransitie vier niveaus: macro, meso, micro en nano. Macro verwijst naar brede maatschappelijke structuren, meso naar bestaande systemen, micro naar innovaties en niches die verandering stimuleren, en nano naar individuele acties en keuzes die bijdragen aan verduurzaming. “Die laatste is ontzettend belangrijk, omdat jij als individu de andere niveaus met elkaar kunt verbinden”, legt Chevrollier zijn publiek uit. Om dit principe te illustreren, toont hij een korte film over het herintroduceren van de grijze wolf in Yellowstone National Park in 1995. De terugkeer van deze dieren had grote ecologische gevolgen. Ze verminderden het aantal elanden, wat zorgde voor herstel van vegetatie. Dit leidde tot meer habitat voor vogels en bevers, die de waterlopen veranderden. De ecologische balans herstelde zich, wat effect had op talloze diersoorten. Zelfs het fysieke landschap veranderde, doordat rivieren en bodems zich aanpasten aan de veranderde dierenpopulaties. Maar dit alles was niet mogelijk geweest zonder een individuele actie: de beheerders van Yellowstone National Park die toestonden dat de wolf opnieuw geïntroduceerd werd

Een kathedraal bouwen

De volgende spreker is Aniek Moonen, voorvechter van klimaatrechtvaardigheid en voormalig voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging. In haar werk focust ze zich op het vermogen van langetermijndenken en het beschermen van toekomstige generaties. Moonen verwijst in haar betoog naar het boek ‘De goede voorouder’ van Roman Krznaric. Volgens deze schrijver en cultuurhistoricus richten we ons te veel op de korte termijn, een patroon dat je terugziet in het bedrijfsleven, de politiek en ons dagelijks leven. Het gevolg is een groeiende ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen en een toename van existentiële risico's. Gelukkig ziet hij ook een oplossing, namelijk het verschuiven van de loyaliteit van onze eigen generatie naar de hele mensheid. De belangrijkste vraag die we onszelf moeten stellen is: zijn we een goede voorouder? “Kernwoorden daarbij zijn intergenerationele rechtvaardigheid [een eerlijke verdeling van middelen tussen generaties, red.] en erflatersmentaliteit: welke waardevolle erfenis laat je achter voor toekomstige generaties?” legt Moonen uit.  Ze noemt daarbij het zogeheten ‘kathedraaldenken’. Vroeger bouwden mensen mee aan de meest prachtige kathedralen, terwijl ze wisten dat ze deze zelf nooit ‘af’ zouden zien. Kathedraaldenken gaat dus om groots dromen en bouwen aan de toekomst, terwijl je weet dat pas de generaties na jou daarvan kunnen genieten. “Wij zijn nu ook een kathedraal aan het bouwen, namelijk de samenleving van de toekomst”, zegt Moonen. Ze vertelt over de Haudenosaunee, een volk in Noord-Amerika dat gelooft in het principe van ‘denken in zeven generaties’. Bij beslissingen houden zij rekening met de impact op de volgende zeven generaties. Dit helpt hen duurzame keuzes te maken voor de toekomst van hun gemeenschap en de planeet

In verbinding met het verleden

Om in verbinding te staan met de toekomst, moet je ook in verbinding staan met het verleden, vindt Moonen. Daarom geeft ze de deelnemers een opdracht die betrekking heeft op de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) die in 1994 van kracht werd. Dit is een internationale overeenkomst die landen verenigt om klimaatverandering te bestrijden en mondiale samenwerking te bevorderen. Maar ondanks deze overeenkomst kampen we vandaag de dag nog steeds met een aarde die verder opwarmt en stapelen natuurrampen zich op. Moonen vraagt de deelnemers om met de kennis van nu te bedenken wat zij de mensen die betrokken waren bij de UNFCCC in 1994 zouden adviseren. Naar aanleiding hiervan raden deelnemers onder andere het volgende aan: ‘Neem wetenschappelijke inzichten serieus’, ‘Richt een soort UN Plus op met een wereldwijd mandaat’, ‘Beloon mensen voor goed gedrag’ en ‘Verlaag de subsidies voor landbouw, olie en gas’.

Future Design

Nu de deelnemers hebben geoefend met ‘past design’, is het tijd om kennis te maken met ‘future design’. Dit is een ontwerpmethodologie die gericht is op het creëren van duurzame en inclusieve oplossingen voor toekomstige uitdagingen. Daarbij laat je toekomstige generaties als het ware meepraten in de besluitvorming. In plaats van dat de deelnemers terugblikken op een situatie uit het verleden, zoals de opdracht over de UNFCCC, worden ze nu uitgedaagd om vooruit te kijken en zich een voorstelling te maken van de generaties na hen. Hoe ziet hun dagelijks leven eruit? Hoe hebben de keuzes die de deelnemers gemaakt hebben het leven van toekomstige generaties beïnvloed? Om zich een beeld van de toekomst te vormen, neemt Moonen de deelnemers mee in een aantal scenario’s, en die zijn niet rooskleurig: meer bosbranden door aanhoudende droogte, toenemende verzilting door een stijgende zeespiegel, lege schappen in de supermarkt, problemen met de drinkwatervoorziening, een gestagneerde woningmarkt en noem maar op. De deelnemers krijgen de opdracht om zich voor te stellen dat ze leven in 2064 en terugblikken op het jaar 2024. Welke stappen had hun organisatie in 2024 moeten zetten om in 2064 zo schoon, groen en sociaal mogelijk te zijn? Om een antwoord te vinden op deze vraag gaan de deelnemers in groepen uiteen. Daarbij kijken ze niet alleen naar hun eigen organisatie, maar ook naar de branche, de keten en zelfs naar de samenleving waar zij onderdeel van uitmaken.

Gedeelde waarden

Omdat de deelnemers aan het symposium werkzaam zijn in de meest uiteenlopende sectoren, wordt binnen de groepen ook gezocht naar de gemene delers. En die blijken er volop te zijn. Een van de deelvragen uit de casus heeft betrekking op de waarden die voor de generaties in 2064 belangrijk zijn. Solidariteit en rechtvaardigheid zijn waarden die door bijna alle groepen genoemd worden. Maar er komen ook meer specifieke zaken naar voren. Een daarvan is dat belangrijke onderwerpen niet politiek gemaakt moeten worden. “Kijk naar de bouw van de Deltawerken, dat was een overheidsbesluit, maar stond los van politieke overtuiging. De veiligheid van Nederland stond voorop en daarom werd het een succes”, aldus een van de deelnemers. Ook de natuur kan rekenen op veel aandacht. “Het wordt tijd dat we onszelf gaan zien als onderdeel van de natuur in plaats van dat we ons daarboven verheven voelen. De natuur zou daarom een beslissende stem aan de bestuurstafel moeten krijgen”, zegt een andere deelnemer. Waar de deelnemers het ook over eens zijn, is dat bedrijven veel vaker gezamenlijk zouden moeten optrekken binnen het ecosysteem waar zij onderdeel van uitmaken. “Door alle onderlinge afhankelijkheden kun je veranderingen alleen doorvoeren als je samenwerkt. We moeten met elkaar een eenheid vormen waarin niemand achterblijft”, vindt een van de deelnemer

Ander businessmodel

Naast gemene delers schetsen deelnemers ook een beeld van de branche waarin zij werkzaam zijn. Zo denkt een bestuurder in de ouderenzorg dat familie een grotere rol moet gaan spelen in de verzorging van hun naaste en dat de thuiszorg en verpleeghuiszorg niet alles meer uit handen moet nemen. “We moeten gaan inzetten op het vormen van een community”.  Iemand uit de verzekeringsbranche is van mening dat verzekeringsmaatschappijen wellicht weer terug moeten naar hoe het ooit was: een systeem zonder winstoogmerk waarbij deelnemers samen premie betalen om elkaar financieel te ondersteunen. Een andere deelnemer uit de drogisterijbranche ziet een switch naar een ander businessmodel voor zich. Een switch waarbij kwaliteit boven kwantiteit staat en waarin de nadruk op zelfzorg ligt, zeker met het oog op de toenemende druk op de zorg en het belang van preventie. Aandacht is er ook voor het overbrengen van het verhaal van je organisatie. Een bestuurder uit de energiesector laat weten dat een aantal maatregelen dat de organisatie nam om duurzaamheid te versnellen, juist op weerstand stuitte. “Mensen kijken vooral naar wat een maatregel betekent voor hun eigen situatie, maar verliezen daarbij het grote geheel uit het oog. Ik denk dat we als organisatie nog meer aandacht moeten hebben voor het overbrengen van onze normen en waarden.

Bevrijdend én confronterend

Nadat de groepjes hun casus aan de andere deelnemers hebben gepresenteerd, vraagt Edens het publiek hoe het was om 2024 los te laten. “Ik vond het bevrijdend én confronterend tegelijk, ik realiseer me nu dat we echt aan de bak moeten”, is een van de reacties “We moeten niet vergeten dat we hier op dit moment in onze eigen bubbel zitten. Het is heel belangrijk om ook met mensen buiten die bubbel te praten”, vindt een ander. Deze uitspraak kan op veel bijval rekenen. “We moeten ons meer met elkaar verbinden, juist als het gaat om mensen met verschillende achtergronden.” Dan is het woord nog even aan Nicolas Chevrollier. “Ik vind het mooi om te horen hoe het macro-, meso- en microniveau voorbijkomt in jullie discussies. Maar ik mis nog één niveau, namelijk: wat ga JIJ doen om veranderingen in gang te zetten?” En met deze food for thought is er een einde gekomen aan het symposium. Edens laat weten dat wat hem betreft klimaatrechtvaardigheid met stip op 1 staat als het gaat om de duurzaamheidstransitie. Hij roept de deelnemers op tot actie. “Creëer met elkaar de toekomst zoals je die graag hebben wil. De tijd van treuzelen is voorbij.