Bart Jansen pleit voor hernieuwde aandacht voor ethische kant bedrijfsleven

Recent is het boek ‘The Juridification of Business Ethics’ van Bart Jansen gepubliceerd door Springer International. In dit indringende werk beschrijft Jansen, universitair docent bedrijfsethiek en rechtsfilosofie aan Nyenrode Business Universiteit, dat juridisering van bedrijfsethiek inhoudt dat juridische denkwijzen ethische overwegingen vervangen en inkapselen. Een voorbeeld daarvan is de tsunami aan ethische codes binnen het bedrijfsleven. 

Bedrijfsethiek is steeds meer onder invloed gekomen van gedragscodes, nalevingsprocedures, handhavingsmechanismen, straffen voor overtredingen en andere quasi-juridische benaderingen. Juridisch denken wordt steeds vaker gebruikt om relaties in het bedrijfsleven te veranderen. Het resultaat is een bedrijfsethiek die steeds meer lijkt op het recht, en bedrijfsethici die worden onthuld als juridische overlopers. Juridisering kan een indicator zijn van verminderd vertrouwen in bedrijfsethiek, maar juridisch denken kan ook fungeren als vervanging voor een bedrijfsethiek die al in verval is. In beide gevallen heeft bedrijfsethiek veel te winnen. Deze studie heeft tot doel bedrijfsethiek te bevrijden van dat verlies door juridisch denken binnen bedrijfsethiek bloot te leggen.

Spanning tussen ethiek en recht

Ethische codes, of ze nu gebaseerd zijn op waarden of regels, spelen de hoofdrol binnen bedrijfsethiek wanneer een gereguleerde vorm van ethiek in beeld komt. Bedrijven en organisaties nemen ethische codes aan om het verschil tussen goed en kwaad uit te leggen aan medewerkers en zakenpartners en om deze onderscheiding van toepassing te maken op beslissingen die in de werkomgeving worden genomen. 

Kortom, de ethische gedragscode die op de werkplek moet worden getoond, wordt gecodificeerd in allerlei ‘juridische’ vormen, zoals hierboven genoemd. Wat deze verschillende codificeringsfenomenen gemeen hebben, is dat ze bekend staan in toegepaste ethiek en juridische theorie als ‘alternatieve rechtvaardigheid’. Bij alternatieve rechtvaardigheid komt de spanning tussen ethiek en recht enerzijds en de omleiding van ethiek in recht anderzijds tot uiting.

Invloed

Bedrijfsethiek heeft een bepaalde denkwijze aangenomen die in Jansens studie wordt aangeduid als ‘juridisch’. Het gebruik van juridisch denken heeft invloed op ethiek en daarmee op ethici. Wanneer ethiek juridisch wordt benaderd, draait het vaak om het bespreken van rechten en verplichtingen, waardoor het verschil tussen ethiek en recht minder duidelijk wordt. Als dit onderscheid vervaagt, is het moeilijk te begrijpen wat de meerwaarde van ethiek nog is ten opzichte van de wet. Ethiek wordt dan eigenlijk ondergeschikt aan het recht.

Juridisch gedachte ethiek vereenvoudigt ethische overwegingen tot probleemoplossing en vervangt complexe realiteit door simpele oorzaak-gevolgredenering. Deze vereenvoudigde ethiek kan echter problematisch zijn omdat het de eigenaardigheden en diversiteit van ethische kwesties negeert. Het dwingt individuen in een abstract juridisch systeem, waarbij de mens wordt gereduceerd tot een onderworpen, abstract concept dat wordt geregeerd door regels. Dit juridisch gedachte perspectief op bedrijfsethiek vormt individuen onder de logica van strikte normen, wat kan leiden tot afhankelijkheid van autoriteit. Het is belangrijk om te erkennen hoe dit systeem mensen beïnvloedt en welke implicaties dit heeft voor het begrip van ethiek binnen de context van bedrijfsethiek.