De coöperatie als dé nieuwe ondernemingsvorm voor stakeholderbetrokkenheid

Het idee om een eindpaper te schrijven over dit onderwerp is ontstaan doordat Rosalie zowel vanuit de praktijk als statutair bestuurder van Translink (het bedrijf achter de OV-chipkaart, waarbij de Coöperatie Openbaar Vervoerbedrijven enig aandeelhouder is van Translink) als vanuit de Commissarissencyclus in aanraking kwam met enerzijds het belang van een op alle relevante stakeholders gerichte vennootschap, maar anderzijds ook de uitdagingen om daar op een effectieve manier vorm aan te geven. Al in de eerste modules werd haar aandacht getrokken door het begrip ‘participatievennootschap’ en viel het op dat de coöperatieve rechtsvorm relatief vaak aan bod kwam. 

Op basis van een literatuuronderzoek gaat Van Dijk in haar paper in op het ontstaan van het aandeelhouder-denken en de gevolgen daarvan. Ook wordt de ontwikkeling van digitale platformen zoals Airbnb en Uber toegelicht. Rosalie beschrijft hoe het stakeholdermodel zijn intrede heeft gedaan in met name de Corporate Governance Code en geeft antwoord op de vraag waarom stakeholdergerichtheid en -betrokkenheid van belang is voor ondernemingen én de samenleving. Ook beschrijft zij een aantal actuele discussies over het (uiteindelijke) doel van ondernemingen en lopende (wetgevings-)voorstellen om het belangenpluralisme en maatschappelijk (verantwoord) ondernemen daadwerkelijk in te bedden in bedrijven. 

Uit de analyse van verschillende aspecten rondom de coöperatie blijkt deze rechtsvorm goed in een aantal geschetste ontwikkelingen te passen. "In de onderzochte literatuur ben ik een aantal keren de gerichte wens tegengekomen voor een nieuwe ondernemingsvorm naast de reeds bestaande rechtsvormen. Aanleiding is de behoefte om meer maatschappelijke oriëntatie aan te brengen, om stakeholders gelijkwaardiger ten opzichte van aandeelhouders te betrekken en om ondernemingen weer menselijker te maken. Hierbij gaat het onder meer om een nieuwe modaliteit voor ondernemingen met een maatschappelijke missie. Daarnaast is een zogenaamde participatievennootschap voorgesteld en ook de platformcoöperatie wint aan terrein. In deze ontwikkelingen komt de rechtsvorm coöperatie, wellicht in enigszins aangepaste vorm, een aantal keren naar voren", zegt Rosalie van Dijk-Houben. 

Voordelen die worden gezien zijn, onder meer de flexibiliteit van de coöperatieve rechtsvorm waaronder de mogelijkheid om, anders dan langs de lijn van aandeelhouderschap, zeggenschap en/of het delen in waarde-creatie te realiseren voor verschillende stakeholders. Aandachtspunten hebben vooral betrekking op het risico van meningsverschillen in het geval van meerdere typen leden bij een coöperatie en mogelijke traagheid/inefficiëntie in besluitvorming waardoor de vraag is of de coöperatieve rechtsvorm geschikt is voor grote/internationale (beurs-)vennootschappen. De conclusie van Rosalie is, ondanks enkele nadelen en aandachtspunten, dat de coöperatie een serieuze slagingskans heeft als dé nieuwe ondernemingsvorm voor stakeholderbetrokkenheid en duurzame corporate governance.