‘Juist die waarom-vragen vond ik uiteindelijk geweldig’

“Laten we kijken of we het internationaal kunnen publiceren,” stelde Herman van Brenk voor. En hoe reageerde Ayla Borkus op dat idee? Ze lacht: “Ik denk dat de woorden ‘buiten zinnen’ het beste passen.”

Borkus schreef haar masterscriptie Accountancy aan Nyenrode Business Universiteit in een onderzoekstraject, waarvoor Van Brenk, universitair hoofddocent, het experiment had opgezet. Hij was al op zoek naar een manier om de dataset van dat onderzoek in een artikel om te zetten. Hij vond haar scriptie, die haar examinator hem toestuurde, een mooie basis.

Inmiddels zijn ze twee jaar verder, en ligt er daadwerkelijk een publicatie in het International Journal of Auditing, getiteld The effects of self-esteem and perspective-taking on group auditor's review actions. Auteurs: Ayla Borkus, Hielke de Boer (de scriptiebegeleider), Herman van Brenk en Niels van Nieuw Amerongen (de examinator).

Het gesprek gaat via een Teams-meeting, met Borkus vanuit een grote vergaderzaal in haar kantoor in Doetinchem en Van Brenk vanuit zijn werkkamer thuis. Ze vertellen over het onderwerp van hun onderzoek, en over het proces van scriptie naar artikel.

Het perspectief van de AFM innemen

Ze onderzochten het effect van het innemen van het perspectief van de AFM op de oordeels- en besluitvorming van accountants. In het experiment kreeg de ene helft van de groep de boodschap ‘er is een nieuwe beleidsmaatregel in jullie organisatie, die stelt dat je je bij dit soort controleopdrachten moet verplaatsen in het perspectief van een toezichthouder van de AFM’. De andere helft van de groep kreeg die opdracht niet, dus die deden gewoon wat ze altijd doen.

Het onderzoek speelde zich af in de setting van een internationale groepscontrole. Van Brenk: “Deelnemers aan het experiment traden op als groepsaccountant en ontvingen informatie met de bevindingen van een component-accountant, die controlewerkzaamheden had uitgevoerd bij een dochtermaatschappij in het buitenland. Je moet dan besluiten: ga ik extra werk doen op basis van deze bevindingen? En zo ja, welke werkzaamheden dan?“

Borkus: “Daar hebben we dus gezien dat de besluitvorming van groepsaccountants verbetert als ze het perspectief van de AFM innemen. De werkzaamheden die ze doen zijn effectiever voor het behalen van voldoende en geschikt controlebewijs. En die mate van effectiviteit is ook getoetst door een expert-panel van de AFM.”

Daarnaast hebben ze het effect van zelfvertrouwen onderzocht. Borkus: “Daarbij bleek, hoe hoger je zelfvertrouwen, hoe beter je kunt inschatten welke werkzaamheden je moet doen, met een hogere effectiviteit. We hebben ook nog onderzocht of er sprake was van een interactie, dus dat het effect van zelfvertrouwen op het inschatten van werkzaamheden wordt versterkt door het innemen van het AFM-perspectief. Voor dit gecombineerde effect hebben we geen significant bewijs gevonden.”

Ze gebruikt de kennis uit het onderzoek ook in de praktijk: “Bij de begeleiding van assistenten vraag ik hen wel eens een bepaald perspectief in te nemen. Afhankelijk van de situatie kan dit bijvoorbeeld het perspectief van hun directe reviewer zijn - ikzelf in dat geval - of het perspectief van de klant. Ze komen dan met vragen waarvan ik het idee heb dat zij die anders niet zouden stellen. Hierdoor merk ik dat het waarde toevoegt, voor zowel hun werkzaamheden als hun inzicht in de werkzaamheden."

Veel verdiepingsslagen

Wat Borkus het leukste vond aan het hele proces? “Juist die vragen die ik eerst zo vervelend vond, met ‘waarom is dat dan?’, die ben ik uiteindelijk geweldig gaan vinden. Je kunt niet zomaar zeggen dat iets zo is, er moet altijd een bron bij. Dat literatuuronderzoek vond ik heel interessant.”

De stap van scriptie naar wetenschappelijk artikel was uiteindelijk groter dan ze had gedacht. ”Toen we besloten om voor een internationale publicatie te gaan, moest het in het Engels. Dat was even schrikken. En daarna kwamen er nog veel verdiepingsslagen.” Van Brenk: “De reviewers zijn onderzoekers in het vakgebied. Je moet goed motiveren wat je met hun opmerkingen hebt gedaan. En als dat onvoldoende is dan gaan ze daar gewoon nog een keer op door, totdat ze vinden dat het goed genoeg is.”

In de loop van het reviewproces hebben Van Brenk en Van Nieuw Amerongen het artikel ook gepresenteerd op online conferenties. Voor Borkus was dat ook een nieuwe ervaring: “Het viel me op hoe enthousiast en geïnteresseerd iedereen was. Er haakten weinig mensen af en er werden interessante vragen gesteld. Vragen die we ook later weer hebben uitgezocht en hebben verwerkt in het artikel.“

Van Brenk: ”Zeker in het begin kostte het omzetten van scriptie naar artikel veel tijd, maar het was een leuk project. Je moet dus een lange adem hebben. Bij Ayla ging dat vanzelf, dat vond ik mooi om te zien.“

Borkus herinnert zich dat ze in de Pre-Master een wetenschappelijk artikel in het vakgebied te lezen kreeg, uit 1981: “Ik zei tegen mijn studiegenootje: hoe gaaf is dat, dan schrijf je een artikel, en daar wordt dan zoveel jaren later nog aan gerefereerd. Dan ben je toch gewoon onsterfelijk!”. Van Brenk: “Ja, en over 40 jaar heeft iedereen het misschien wel over dat artikel van Borkus.”