Duurzame veerkracht vereist persoonlijke ontwikkeling

Peng! Met een vaartje vliegt de veer van mijn pen die ik tussen mijn vingers klemde omhoog. Ik had druk gezet op die veer en dat ontwikkelde veerkracht, waardoor het omhoog springt. Echter, als het veertje lam zou zijn, dan gebeurt er niets. Zoiets gebeurt ook in crisissituaties. Die zetten druk op mensen. Sommige mensen krijgen hier energie van, terwijl anderen die juist verliezen. De coronacrisis vergt veel van onze sociale en psychologische veerkracht. Dat we veel veerkracht bezitten, blijkt wel uit de dagelijkse inzet van velen.

Het beoefenen van een evenwicht tussen werk en privé vraagt ook veerkracht van professionals. Veerkracht is de kunst om in verbinding te staan met jezelf én met persoonlijke identiteitsbronnen. Veerkracht in psychische zin is het vermogen van mensen om zich te herstellen na een gebeurtenis of periode die grote spanning met zich meebrengt. Het is nodig om de spanning op te heffen en een nieuwe balans te vinden in leven en werk. Dat maakt het tot een eigenschap die juist in deze tijd van groot belang is. Het is de kunst om momenten van kwetsbaarheid, onzekerheid en verdriet én momenten van geluk en kracht aan te nemen als een kans om te leren en groeien. Als mens. Dat gaat verder dan herstel van die vorige balans. Een veerkrachtig mens verandert en ontwikkelt zich door nieuwe ervaringen. Duurzame veerkracht vereist een persoonlijk ontwikkelproces.

Waartoe

Dit ontwikkelproces in crisissituaties wordt gestimuleerd als mensen elkaar verhalen kunnen vertellen. De kracht van verhalen zit in het verwoorden van de ervaringen uit een intensief beleefde tijd. Het speelt een belangrijke rol bij het verwerken om te leren het ‘waartoe’ te bepalen en alles een plek te geven. Dit geeft verbinding, hoop en inspiratie aan elkaar. Verhalen helpen om met elkaar te leren, vertrouwen te ontwikkelen en bezieling in gezamenlijkheid te voelen. En verhalen vertellen lucht op, zo simpel is het.

Veerkracht is daarmee een kwestie van een lerende houding hebben. Het gaat erom te kunnen ‘meeveren’ met de omstandigheden en om het vermogen te kunnen herstellen van spanning en stress, zorgen en verdriet. Iemands karakter speelt daarin mee, hoe je tegen het leven aankijkt. Voor de één is het glas halfvol, terwijl de ander het als halfleeg ziet. Wie regelmatig met groot leed in de nabije omgeving te maken krijgt kan, door een teveel aan empathie, daardoor overmand worden.

Zeven eigenschappen

De Twentse hoogleraar communicatiewetenschap en psychologie Seydel deed dertig jaar onderzoek naar gezondheid, het functioneren van mensen in sociale systemen en de ontwikkeling van leiderschap. In zijn afscheidsrede in 2012 stelde hij vast dat mensen met veerkracht zeven eigenschappen bezitten. Dit bestaat uit het accepteren van de gegeven situatie, die niet te veranderen is. En dat men daar oplossingsgericht en improviserend mee om moet gaan. Seydel vindt ook dat mensen gericht moeten blijven op het (makkelijk) contact maken met anderen, omdat verbinding met onze naasten nieuwe energie geeft. Daarvoor is het wel nodig om elkaar en jezelf te accepteren zoals je bent. Samen kan dan worden gezocht naar een dieper begrip van de wereld om je heen, naar een ‘waartoe’, een helder levensdoel voor ogen hebben en vandaar uit naar motivatie om je in te zetten voor een hoopvolle samenleving.

Eigen zwakheden

Nu is het zo dat crisissituaties zoals deze pandemie, aanleiding geven tot irritaties en ergernissen. De maatregelen van de regering tegen corona kunnen inmiddels niet meer op alleen steun rekenen. Persoonlijke ergernissen zijn verbonden aan gedrag en de persoon die je bent. Daarom leer je het meest van mensen met wie je het moeilijkst kan omgaan. Irritaties confronteren je met je eigen zwakheden. Als je van nature niet erg besluitvaardig bent, kan een daadkrachtig type je zomaar irriteren. Overigens kan het ook zijn dat zo iemand het moeilijk te verkroppen vindt als een ander ook traag in de besluitvorming is en geen enkele poging lijkt te doen daarin te veranderen.

Boosheid en irritatie zijn ook een signaal. We kunnen die uiten als ingehouden woede of opgekropte frustratie. Het is een ‘rood lampje’ dat ons erop attent maakt dat er iets niet klopt. Eigenlijk laat het zien dat er een bepaalde behoefte in ons tekortkomt. Wanneer we geconfronteerd worden met te veel eisen en voorschriften, schuilt daarin een behoefte aan bijvoorbeeld autonomie. We kunnen ons ook ergeren aan bepaald gedrag, omdat we een tekort aan waardering en respect voelen. Het niet vervullen van essentiële behoeften doet pijn. Emotionele pijn, waarbij ons innerlijk om aandacht vraagt. Welke omstandigheden roepen die irritaties of ergernissen op? En wat heeft de ander gezegd of gedaan? Wat heb ik nodig in deze situatie en krijg ik niet? Wat wil ik veranderen? Irritatie en boosheid zijn krachtige leermeesters om onszelf en onze behoeften te leren kennen, met als doel om constructief te veranderen en persoonlijk duurzaam te ontwikkelen. Want wie de zaken eerlijk beschouwt, ziet dat hij de ander niet kan veranderen en wel zichzelf.

Parelmoer

Wanneer je je aan woorden of gedrag van de andere stoort of ergert, is het altijd raadzaam om die emotie toe te laten en om je af te vragen hoe het komt. Is het een eigenschap bij de ander die ik graag zelf zou hebben gehad? Of laat je door stress, moeheid of spanning makkelijk ergernissen binnen?

Het stilstaan bij irritaties is nuttig. Er kan iets moois uit groeien. Vergelijk het met parelmoer. Een natuurlijke parel ontstaat doordat meestal een parasiet of een diertje – en niet zoals vaak gedacht een zandkorrel – zich nestelt tussen de schelp en de mantel of zelfs in de mantel van een schelpdier. Als een reactie op deze irritatie begint het schelpdier parelmoer af te scheiden om zo de irritatie die wordt veroorzaakt door de indringer tegen te gaan. Laagje voor laagje wordt de indringer ‘ingepakt’ in parelmoer en zo ontstaat na verloop van tijd een parel. Dan heeft het dier de irritatie opgelost.

Het is een mooie metafoor voor hoe wij als mens gevormd worden, juist ook in crisistijd. Laat irritaties groeien tot mooie ‘parels’ die het persoonlijk karakter duurzaam vormen. Blijf veerkracht houden! Peng!