“Familiebedrijven zijn veel innovatiever dan beursgenoteerde bedrijven.”

“Familiebedrijven zijn veel innovatiever dan beursgenoteerde bedrijven.”

Prof. dr. Roberto Flören en 25 jaar onderzoek naar familiebedrijven

Vijfentwintig jaar geleden startte Roberto Flören op Nyenrode Business Universiteit zijn eerste onderzoek naar familiebedrijven. Sindsdien heeft hij duizenden ondernemingen en de families onder de wetenschappelijke loep gehad, en staan talloze publicaties op zijn naam over dit onderwerp. Welke lessen kunnen we trekken uit 25 jaar onderzoek naar familiebedrijven? Een interview met Roberto Flören.

Waarom jouw interesse in familiebedrijven?

Ik ben zelf geboren en getogen in een familiebedrijf, dat helpt. Mijn opa en vader hadden een hele mooie handel in typ- en telmachines. Toen het moment daar was dat mijn zus en ik konden opvolgen in het bedrijf was de markt niet meer wat hij geweest was. We hebben bedankt en vervolgens is het bedrijf verkocht. Ik werkte toen al aan Nyenrode, in 1991. Een jaar later kwam het verzoek van een accountantskantoor om samen met Nyenrode onderzoek te doen naar familiebedrijven. Die vraag kwam bij mij terecht en vanaf dat moment heeft het onderwerp mij niet meer losgelaten.

Wat is er de afgelopen 25 jaar veranderd bij familiebedrijven?

Allereerst het imago. Destijds wilden studenten echt niet in een familiebedrijf werken. Er heerste een beeld van naar binnen gerichte, ingeslapen bedrijven, emotioneel, en waar de familie altijd voorrang zou krijgen. Dit was de periode waarin het maximaliseren van aandeelhouderswaarde een trend was. Studenten gingen voor traineeprogramma’s bij bedrijven zoals Shell, Unilever en de banken om carrière te maken. Na de beursschandalen, de financiële crisis en de toename van individualisering, bonusdiscussies en de manier waarop de samenleving naar bedrijven kijkt, is die tendens omgeslagen.

Het belang dat werd gehecht aan goed ondernemerschap heeft ertoe bijgedragen dat men anders naar familiebedrijven is gaan kijken. Daarbij is er intern bij familiebedrijven ook veel veranderd. Je ziet dat de blik meer naar buiten is gericht, steeds vaker niet-familieleden in het topmanagement zitten en er is een toename in raden van advies en commissarissen. Dit heeft er mede toe bijgedragen dat men positiever is gaan kijken naar familiebedrijven.

De beeldvorming rondom familiebedrijven beleeft nu een soort hausse, het is alsof het de beste ondernemingsvorm ter wereld is. En het is een goede bedrijfsvorm, maar beursgenoteerde ondernemingen, coöperaties en andere vormen hebben ook hun waarde. Daarbij moet opgemerkt worden dat er heel veel soorten familiebedrijven zijn; het is geen homogene groep. Je hebt de eerste generatie, zeer ondernemende familiebedrijven tot enorme conglomeraten van bedrijfsfamilies met meer dan duizend familieaandeelhouders. Daar zit nog een heel palet tussen. Zo zijn er ook veel innovatieve familiebedrijven. Ik durf zelfs te stellen dat familiebedrijven veel innovatiever zijn dan beursgenoteerde bedrijven.

Wat kun je vertellen over de Governance bij familiebedrijven?

De huidige generatie die leiding geeft aan familiebedrijven is weer hoger opgeleid dan de voorgaande. De sturing is daarmee weer een stukje professioneler geworden en ze hebben ook andere manieren van communiceren geleerd – zowel intern als extern. Bij de commissarissencyclus zeg ik altijd dat je het wel leuk moet vinden en er mee om moet kunnen gaan dat er meer is dan alleen het bedrijfsmatige bij familiebedrijven.

Een commissaris doet meer dan alleen de belangen van de eigenaren vertegenwoordigen. Je moet er rekening mee houden dat er een overlap is tussen de familie en de eigenaren, en de familie en het bedrijf en dat er soms ook emotie of andere bemoeienissen ontstaan. Als je daarmee om kunt gaan is het de meest mooie positie die je kunt hebben. Je als commissaris sec als controleur van het bedrijf op te werpen, werkt niet binnen een familiebedrijf. Stel dat je de directeur wilt ontslaan; die is vaak ook de eigenaar, die op zijn beurt weer de commissarissen mag ontslaan. Commissaris zijn voor een familiebedrijf is daarom ook meer adviseren dan controleren. Niet zozeer toezicht houden, maar klankbord en ambassadeur zijn. Dat is een andere insteek van deze rol.

Familiebedrijven staan er doorgaans bekend om dat ze meer op de lange termijn sturen. Hoe doen deze bedrijven het in deze tijd waarin alles met de snelheid van het licht besloten moet worden om de concurrentie en de markt het hoofd te bieden?

Er is geen bedrijfsvorm waar zo snel een besluit kan worden genomen als in een familiebedrijf. Daar hoeven geen commissies te worden samengesteld die een voorvergadering doen om te bepalen wat er op de agenda van de volgende vergadering komt. Als er een belangrijk besluit moet worden genomen, hoeft er ook geen stuurgroep te worden samengesteld voor een verkennend onderzoek. Er zijn maar één of enkele die het gehele of gedeeltelijke eigendom van de onderneming hebben, en als die het een goed idee vinden, doen ze het.

Daartegenover staat dat familiebedrijven geen haast hebben. Als er geen eensluidendheid is over een voorstel, dan praten ze er gerust nog een keertje over. Er worden vaak heel snel besluiten genomen, maar er staat wel familiekapitaal op het spel, dus het moeten weloverwogen besluiten zijn. Daarom is men doorgaans wat minder snel geneigd om heel scherp aan de wind te zeilen.

Hoe moet je overleven als familiebedrijf? Vroeger werd gezegd dat je eens in de zestig jaar van productmarktcombinatie moest veranderen. Denk aan de Steenkolen Handels Vereniging die nu niet meer in de steenkool zit. Die productmarktcombinaties volgen elkaar tegenwoordig steeds sneller op. De molochs en de vastgeroeste familiebedrijven die daar niet in meegaan moeten óf in een unieke niche zitten, of ze zijn gedoemd te verdwijnen.

Tenslotte, welke plaats nemen familiebedrijven in, in de programma’s van Nyenrode?

Tegenwoordige bedienen we een heel brede groep aan studenten en deelnemers van kennis over familiebedrijven; van de full time BSc in Business en MSc in Management studenten tot deelnemers aan de Commissarissencyclus, het New Board Program of het Private Wealth programma. En iedereen herkent de verhalen. We bieden een totaalprogramma aan familiebedrijven. Dat is ook mijn persoonlijke drijfveer. Niet alleen onderzoek doen, maar de uitkomsten hiervan ook weer praktisch gebruiken voor onze studenten. Ik zorg ervoor dat de ondernemers ook voor de klas staan; dat vinden ze ook leuk om te doen.

Op donderdag 2 november verschijnen de uitkomsten van het onderzoek naar Innovatie binnen familiebedrijven, uitgevoerd door prof. dr. Roberto Flören en dr. Marta Berent-Braun in samenwerking met ING en NPM Capital. Wil je weten of de mythe klopt dat familiebedrijven niet innovatief zijn? Of wil je lezen over wat innovatie binnen familiebedrijven stimuleert? Mail dan je gegevens naar k.warneke@nyenrode.nl en ontvang het rapport als eerste.