‘Een goede leider moet zichzelf steeds opnieuw uitvinden’

Turbulente tijden, zoals de coronacrisis, vragen om uitzonderlijke leiders. Wat is goed leiderschap? Samenwerkingspartner EW ging te rade bij twee ervaren leiders: luitenant-generaal b.d. Mart de Kruif en algemeen directeur van PSV Toon Gerbrands. Wat hebben zij geleerd als leiders in tijden van crisis – en wat kunnen anderen van hen leren?

In tijden van crisis, zoals de onze, klinkt de roep om sterk leiderschap. Daarbij wordt al te vaak gedacht aan een groot ego of een autoritaire stijl. Daar kom je niet ver mee, vindt Mart de Kruif (63), voormalig commandant van de landmacht en ISAF-commandant in Zuid-Afghanistan: ‘Als leider moet je altijd optreden als het slecht gaat. Dan is je leiderschap gevraagd. Als het goed gaat, moet je je bescheiden opstellen en de eer geven aan de mensen die jouw succes regelen.

’Want, aldus De Kruif, ‘het succes van je organisatie wordt niet bepaald door jou als leider. Jij kan alleen de koers uitzetten en randvoorwaarden creëren. Mensen op de werkvloer bepalen of je succes hebt.’

Niet de eer, wel de verantwoordelijkheid

Maakt dat leiderschap geen ondankbare taak? De Kruif: ‘Voldoening is niet de aandacht die je krijgt, maar dat je jezelf in de spiegel kunt aankijken en trots kunt zijn op de kracht die jouw mensen hebben.’ Als opperbevelhebber van de ISAF-troepen in Afghanistan en van de landmacht heeft De Kruif zware tijden gekend, waarbij het onvermijdelijk was dat er onder zijn bevel doden en gewonden vielen. Dat moet een leider kunnen accepteren, vindt De Kruif: ‘Je beheerst niet alles, je hebt niet alles in de hand. Afghanistan was één en al toeval en chaos. Bij die omstandigheden moet je toch proberen het beste te doen. En tevreden zijn met wat je hebt kunnen doen, ook als je faalt.’

Daarvoor moet je als leider ‘eerst en vooral jezelf kennen. Je twijfels en zwakheden, wat je wel en niet kunt. Anders kun je nooit invoelen en accepteren hoe andere mensen zijn.’ De Kruif is blij dat bij de Nederlandse defensie vrijheid van handelen centraal staat: ‘We zeggen wat mensen moeten doen en waarom, maar niet hoe. Maar ik ga een stap verder: een goede leider denkt eerst goed na, zijn eigen angsten en twijfels helpen daarbij.’

Crisis of geen crisis

Is er eigenlijk een verschil tussen leidinggeven in goede  en in slechte tijden? Niet volgens Toon Gerbrands (63), algemeen directeur van voetbalclub PSV. ‘Leiderschap blijft altijd draaien om hetzelfde: andere mensen laten functioneren. En daarvoor heb je eigenlijk maar één ding nodig: tijd.’ Daarom houdt Gerbrands bewust elke week drie dagen vrij in de agenda: ‘Je moet ruimte hebben, zodat mensen langs kunnen komen. Er gebeurt altijd wat, dan moet je niet in vergaderingen en afspraken zitten, maar openstaan voor waar je mensen mee zitten. Met ze praten, over wat ze beweegt.’

Plukt Gerbrands de vruchten van zijn lange ervaring? ‘Nee, veel ervaring hebben is eerder gevaarlijk. Je moet een open geest houden, nieuwsgierig blijven. Zo wil ik weten naar welke muziek die jonge gasten [de PSV-voetballers, red.] luisteren, welke games ze spelen of welke tatoeage ze nu weer hebben laten zetten. Je moet een connectie maken.’ Ervaring kan leiden tot routine, maar Gerbrands wil juist nieuwsgierig blijven: ‘Een goede leider moet zichzelf steeds opnieuw uitvinden.’

Coronacrisis

Toch zijn er wel handigheidjes die juist in een crisis van pas komen. Toen corona uitbrak, was het betaald voetbal zwaar getroffen. Gerbrands handelde snel: ‘Eerst heb ik de emotie eraf gehaald en er een feit van gemaakt: dit is de situatie. Daarna zijn we vooruit gaan “schaken”, uitgaande van het slechtste scenario. Een jaar lang voetballen zonder publiek? Dat is een schade van 40 miljoen euro voor PSV. Hoe gaan we dat oplossen? Een crisis is gelukkig altijd tijdelijk, maar je kunt niet gaan zitten wachten tot de storm voorbij is. Andere clubs liepen wat meer achter de feiten aan.’

Mart de Kruif heeft veel geleerd van zijn werk voor de Invictus Games, het sportevenement voor gehandicapte militairen en veteranen. ‘Daardoor heb ik een ongelooflijk geloof in de kracht van de mens. Mensen die fysiek of mentaal in een gat zijn gedonderd, die beseffen: ik ga pas echt kapot als ik doorga te geloven in gebroken dromen. En de mensen om mij heen ook. Ik moet mijn leven anders inrichten.’

Het gaat niet om de leiders, maar om de mensen

Steeds weer komt het erop neer dat leiders zichzelf moeten wegcijferen en zich dienstbaar moeten opstellen. Daar ligt het verschil tussen management en leiderschap, volgens De Kruif: ‘Een manager haalt het beste uit zijn mensen in tijd en plaats, een leider moet zijn mensen het beste maken.’

Het gaat erom dat anderen hun werk goed kunnen doen, niet om de leider zelf, herhaalt ook Toon Gerbrands: ‘Als iedereen zijn best doet behalve ikzelf, heb ik een wereldtent. Andersom niet.’