'Anders omgaan met uitdagingen in de publieke infrastructuur’

De Nederlandse infrastructuur is ontworpen voor de lange termijn. Maar nu complexe veranderingen zich in een rap tempo voltrekken, blijkt dat partijen in deze sector onvoldoende wendbaar zijn. In het nieuwe programma 'Publieke infrastructuur in transitie' van Nyenrode Business Universiteit gaat de aandacht uit naar leiderschap, systemisch denken en transities in een snel veranderende wereld.

Aan tafel zitten Henk Kievit, hoogleraar Entrepreneurship and Ecosystems, en Trudy Onland, COO van netbeheerder Stedin. Zij zijn actief betrokken bij de totstandkoming van het programma dat zich richt op mensen die een leidinggevende rol hebben in de energie- of transportsector, waterbedrijven, water- en hoogheemraadschappen, provincies, grote steden en ministeries. Onder leiding van programma-manager Mike Hoogveld gaan zij met elkaar in gesprek waarom het zo belangrijk is dat organisaties in de publieke infrastructuur op een andere manier leren omgaan met huidige én toekomstige uitdagingen. 

Helicopterview

Trudy Onland trapt af: “Ik ben een fan van het eerste uur sinds ik hoorde van de plannen voor dit nieuwe programma. We hebben behoefte aan nog meer mensen met een overstijgende blik, want juist die zijn hard nodig.” Onland werkt bij Stedin dat met 2,3 miljoen huishoudens en bedrijven één van de drie grootste regionale netbeheerders is voor gas en elektriciteit. “Ik zeg wel eens dat energie zelf niet het probleem vormt, maar het feit dat dit niet op de juiste tijd en plaats beschikbaar is”, vervolgt ze. “Er komt momenteel veel op ons af. Denk aan schaarste aan grondstoffen en de voortgaande elektrificatie om de energietransitie mogelijk te maken. Naast de uitdaging van hele dikke kabels in de grond en veel nieuwe stations voor de elektrificatie, is er ook nog eens een uitbreiding nodig is voor groengas en waterstof. En dat in een overvolle onder- én bovengrond. Al deze ontwikkelingen ragen een hoop van onze infrastructuur, maar we zijn nu onvoldoende uitgerust om mee te bewegen met die veranderingen. We hebben nog meer mensen nodig met een helicopterview die snappen wat het perspectief is van andere spelers in het veld en daarop kunnen anticiperen.” Dat speelveld vormt volgens Kievit een groot struikelblok. “Ik was laatst in Zweden waar de regionale energievoorziening in handen is van één publieke partij, heel overzichtelijk. Hier in Nederland hebben we te maken met een geliberaliseerde energiemarkt met daarbinnen allerlei partijen die ieder weer eigen stakeholders hebben. Zo zijn er de overheid, de burgers, en dan nog allerlei bedrijven die publiek, privaat of semipubliek zijn en daardoor verschillende belangen hebben. Tel daar de bureaucratie en alle regeltjes bij op en je snapt waarom veranderingen binnen deze sector zo moeizaam van de grond komen.” 

Oplossing voorop

Het nieuwe programma 'Publieke infrastructuur in transitie' besteedt veel aandacht aan onderlinge relaties en interacties van alle partijen die een rol hebben in deze sector, het zogeheten systemisch denken. Zowel Onland als Kievit zijn van mening dat we naar een situatie toe moeten waarin er geen hiërarchisch overwicht is van één organisatie is, maar waarin partijen elkaar juist weten te vinden. Dat gebeurt nu onvoldoende, vinden ze. “De sloot achter mijn huis liep laatst over door alle regenval. Toen ik de gemeente belde voor hulp verwezen zij mij door naar het waterschap en vice versa, maar een oplossing kwam er niet”, vertelt Kievit. Onland herkent dit gebrek aan samenwerking. “Het komt nu voor dat er een duurzame nieuwbouwwijk wordt gebouwd, zonder dat in het ontwerp ruimte wordt gecreëerd voor extra kabels en transformatorhuisjes Terwijl een nieuwbouwwoning wel vier of meer keer capaciteit van het elektriciteitsnet vraagt dan een bestaande woning. We moeten de oplossing voorop stellen en dat vraagt ook om een andere manier van denken. In het geval van Stedin zou dat bijvoorbeeld kunnen betekenen dat we zeggen: ‘Wij zorgen ervoor dat mensen kunnen koken’, in plaats van: ‘Wij verzorgen aansluitingen’.” 

Ondernemendheid

Het huidige systeem is nu teveel geënt op het verdienen van geld, stellen Kievit en Onland. “Die economische denkwijze zit bijna verankerd in ons DNA”, zegt Kievit. “Het punt is alleen dat we te maken hebben maatschappelijke problemen die organisatie-overstijgend zijn. Daarom hebben we ‘ondernemendheid’ nodig, zoals de Belgen dat zo mooi kunnen zeggen. Daarmee bedoel ik dat partijen in de markt de kans krijgen zèlf met oplossingen te komen en dat de overheid daarbij een faciliterende rol aanneemt in plaats van een sturende rol. Denk aan een boer die kan helpen bij het produceren van waterstof en met het geld dat hij daarmee verdient zijn veestapel kan inkrimpen. Dit soort initiatieven zijn alleen mogelijk onder de voorwaarde dat we de ondernemer omarmen en korte metten maken met al die bureaucratische rompslomp.” Ook Onland hoorde laatste een mooi voorbeeld van een initiatief uit de markt dat volgens haar echt van lef getuigt: “De Amsterdamse haven heeft besloten om vanaf 2030 geen steenkolen meer te vervoeren of over te slaan. De huidige steenkoolterminals zullen tegen die tijd dus moeten overstappen op andere activiteiten. Dit betekent dat ook andere bedrijven gedwongen worden zich aan te passen aan deze transitie en dat er bedrijven bijkomen die zich richten op schone energie. Het één trekt het ander aan.” 

Nieuwe leiders