‘Verkennen is belangrijker dan doelen stellen’

Prof. dr. Robert Jan Blomme is hoogleraar Organisatiegedrag aan Nyenrode Business Universiteit en spreker in het Behavioral and Cultural Governance Program. In zijn college zoomt hij in op strategische besluitvorming en geeft hij de deelnemers denkgereedschap mee: technieken en concepten die helpen om problemen op te lossen en ideeën te ontwikkelen. Zo leren deelnemers om flexibel te acteren in een situatie waarbij de toekomst onzeker is.

“Mensen zijn geneigd te denken in doelen en middelen, terwijl juist het verkennen van een probleem zo belangrijk is”, legt Blomme uit. “We leven in een tijd waarin de wereld snel verandert en onvoorspelbaar is geworden. Je kunt nu wel doelen stellen voor over een paar jaar, maar tegen die tijd ziet de wereld er waarschijnlijk weer heel anders uit. In mijn college schenk ik daarom veel aandacht aan het belang van adaptief leiderschap: hoe kan je als executive of directieteam snel en daadkrachtig inspelen op veranderende omstandigheden?” Centraal daarbij staan de zogeheten wicked problems: complexe, moeilijk op te lossen vraagstukken. “Als we naar een oplossing zoeken voor een probleem, richten we ons vaak op de symptomen en gaat we uit van één achterliggende oorzaak. Mensen houden namelijk van comfort en routine. Iemand die al zijn hele leven spijkers in de muur slaat, zal bij een oplossing ook vaak aan een hamer denken. De kunst is juist om te leren divergeren, een manier van denken waarbij je zoveel mogelijk opties genereert voor het oplossen van een probleem.”

Spanningsveld

De deelnemers aan het programma brengen een eigen casus in waarbij Blomme een duidelijke rode draad ziet. “De cases gaan bijna allemaal over het spanningsveld dat de deelnemers ervaren tussen stakeholders, de organisatie zelf, toezichthouders en de aandeelhouders. Bij non-profitorganisaties heb je geen aandeelhouders, maar kan je bijvoorbeeld denken aan de overheid, die door wetgeving het beleid van deze organisaties grotendeels bepaalt. De spagaat die veel deelnemers ervaren is goed te begrijpen, want ze bevinden zich vaak in een ingewikkeld machtsspel tussen verschillende belanghebbenden. Denk maar eens aan de invloed van de klimaatdiscussie en de maatschappelijke druk versus de belangen van aandeelhouders. Vaak zie je dat ‘groene oplossingen’ in eerste instantie leiden tot een daling van de winst en daarmee tot een daling van de aandelenkoers. Dit laatste vergroot het risico op beperkingen in het aantrekken van financiering en mogelijkerwijs een vijandige overname. Hoe ga je daarmee om?”  

Koers zoeken

“Mijn doel is om de deelnemers denkgereedschap mee te geven waarmee ze in hun eigen organisatie direct aan de slag kunnen. Een voorbeeld daarvan is het leren classificeren van wicked problems, waardoor ze meer grip krijgen op de situatie. Dat doe ik door samen met de deelnemers uit te zoomen op het vraagstuk en ze realiteitszin mee te geven. Hebben we het over een dilemma? Een puzzel? Een paradox? Wat is eigenlijk het verhaal achter het probleem?” Daar komt adaptief leiderschap weer om de hoek kijken. Hoe begeleid je binnen je organisatie het proces van exploratie en koers zoeken? Het gaat niet langer meer om het nastreven van een toekomstig doel, maar juist om het continue bijstellen van dat doel en de koers die daarvoor nodig is.”

Persoonlijke opvattingen

Een laatste aandachtpunt noemt Blomme het feit dat persoonlijke opvattingen niet altijd stroken met het gedrag in de boardroom. “De deelnemers zijn niet alleen een manager of directielid, maar ook moeder, vader, opa of oma en begaan met de toekomst van hun (klein)kinderen. Met name als het gaat om onderwerpen die te maken hebben met natuur en maatschappij, komt het voor dat zij als bestuurders beslissingen nemen die indruisen tegen hun eigen waarden. Dit dilemma speelt dus vooral bij ESG-vraagstukken (Environmental, Social, Governance, red.). Hoewel dit niet echt binnen het onderwerp van mijn college valt, vind ik wel dat hier aandacht voor moet zijn. Ik denk dat het voor deelnemers waardevol is om het hier over te hebben en te kijken naar hun eigen situatie.”  

Over Blomme

Blomme begon zijn carrière ooit als Netwerk Architect bij KPN, waarna hij al snel het management in rolde. “Ik kreeg daardoor veel meer met mensen te maken. Hoe functioneren ze? Hoe werken ze met elkaar samen? Mensen zijn eigenlijk best gekke wezens en ik bleek dat reuze interessant te vinden.” Blomme studeerde daarna nog bedrijfskunde en rondde nog enkele andere gedragswetenschappelijke opleidingen af, waaronder een supervisoropleiding, en een promotietraject in de organisatiesociologie aan de Universiteit Utrecht. Inmiddels is hij hoogleraar aan Nyenrode waar hij zich bezighoudt met psychologische, sociologische, humanistische en institutionele aspecten van organisatiegedrag en -ontwikkeling.